امروزه کرونا ویروس به عنوان یکی از چالش ­های بزرگ بهداشتی- اقتصادی جهان، توانسته بسیاری (120 هزار نفر) را به کام مرگ کشانده و بزرگترین بازارهای سرمایه و صنایع مختلف تولیدی در چین و سایر نقاط جهان را مختل کند (1). احتمالا این چالش ­ها با سرعت گسترشی که این بیماری دارد، در روزهای آینده بیشتر و فراگیرتر خواهد شد. از طرف دیگر بررسی­ های مختلف نشان می دهد که میزان آلاینده های مختلف هوا به دلیل توقف فعالیت صنایع مختلف مخصوصا در چین نسبت به مدت مشابه سال های قبل بطور چشمگیری کاهش پیدا کرده است. همچنین براساس مطالعات متعدد اثبات شده است که آلاینده های مختلف در هوا در بروز بسیاری از بیماری­ های کشنده و افزایش میزان مرگ و میر زودرس نقش بسزایی دارند. سوالی که می­ تواند به ذهن متبادر شود این است که آیا تعداد افرادی که جان آنها در اثر کاهش آلودگی نجات یافته بیشتر از تعداد افرادی است که در اثر ابتلا به کرونا ویروس جان باخته­ اند؟ برای پاسخ به این سوال حتی اگر بسیار محافظه کارانه محاسبه کنیم، جواب این سوال “بله” می ­باشد. برای مثال کاهش آلودگی هوا فقط در چین که ناشی از توقف صنایع تولیدی مختلف جهت جلوگیری از گسترش ویروس کرونا اتفاق افتاده، جان حدود دو میلیون نفر یعنی حدود بیست برابر افرادی که تاکنون به دلیل آلودگی به این ویروس کشته شدند را نجات داده است. شاید برای شما جالب باشد که چگونه این ویروس توانسته جان بسیاری از افراد را نجات دهد. با ما همره باشید تا دقیق تر به بررسی این موضوع بپردازیم.

ارتباط کاهش آلودگی هوا و ویروس کرونا

ذرات معلق [1] (مانند ذرات کوچکتر از 2.5 میکرومتر) از مرگبارترین انواع آلودگی هوا محسوب می‌شوند. چرا که به ریه‌ها نفوذ کرده و برخی از آنها حتی وارد جریان خون می‌شوند و می‌توانند به حمله قلبی، کاهش عملکرد ریه، ضربان نامنظم قلب، تشدید آسم و مرگ ناگهانی در بیماران قلبی و تنفسی منجر شوند. این ذرات از طریق باد مسافت‌های طولانی را طی کرده و موجب آلودگی خاک و آب نیز می‌شوند. آنها آب دریاچه‌ها و رودها را اسیدی کرده و تعادل غذایی در محیط‌ های آبی را بر هم می‌زنند. باعث تهی شدن خاک از منابع غذایی شده و به جنگل‌ها و محصولات کشاورزی آسیب می‌رسانند و حتی سنگ‌ها و بناها نیز بر اثر آلودگی ذرات معلق آسیب می‌بینند. بررسی های صورت گرفته توسط مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک مستقر در آمریکا نشان داد که میزان ذرات معلق کوچکتر از 2.5 میکرومتر در چین بطور چشمگیری کاهش پیدا کرده است (2). این کاهش آلودگی در تمام شهرهای چین یکنواخت نبوده و بیشتر در شهرهای جنوبی مانند شانگهای و ووهان که آلودگی­ها عمدتا ناشی از خودروها و صنایع کوچکتر قابل مشاهده است.

همچنین اخیرا ناسا تصاویر ماهواره ­ای را از کاهش چشمگیر آلودگی هوا (به طور خاص NO₂) بر روی کشور چین منتشر کرده که ناشی از کند شدن فعالیت­ های اقتصادی در پی واکنش به کرونا ویروس می باشد (3).

در مجموع برآوردها حاکی از آن است که میزان ذرات معلق در ژانویه و فوریه سال 2020 نسبت به ماه های مشابه در دو سال گذشته به میزان  ug/m³10 کاهش یافته است. برای تأیید این نتایج، داده های مربوط به میزان آلودگی هوا (ذرات معلق) که توسط سنسورهای دولت ایالات متحده در چهار شهر اصلی چین (پکن، شانگهای، چنگدو و گوانگژو) از ژانویه 2016 با داده های ژانویه-فوریه 2020 مورد مقایسه قرار گرفت (4). در بین این چهار شهر، به طور متوسط کاهش ug / m3 17- 15 ذرات معلق در چهار سال گذشته نسبت ژانویه و فوریه 2020 مشاهده شد. که این اختلاف مشاهده شده از نظر آماری بسیار معنی ­دار می باشد. در شکل زیر خط آبی مربوط به میانگین ذرات معلق در سال 2020 و خط قرمز ضخیم مربوط به میانگین سال­های 2019-2016 (خطوط قرمز نازک مربوط به هر سال به صورت جداگانه) می باشد.

بنابراین اگر بسیار محتاطانه در نظر بگیریم در این دو ماه به دلیل تعطیلی صنایع مختلف جهت مهار کرونا ویروس، حدود ug / m310 از ذرات معلق در چین کاهش پیدا کرده است. در قدم بعد برای تعیین میزان تاثیر تغییر در آلودگی هوا در کاهش مرگ و میر، داده های زیر از مطالعات علمی مختلف و آمارهای رسمی استخراج شد.

1. نتایج مطالعه آقای He و همکاران در سال 2016 روی اثر بهبود کیفیت هوا در اطراف پکن بر میزان مرگ و میر افراد نشان داد که هر ug / m3 1 افزایش ذرات معلق زیر 2.5 میکرومتر، به ترتیب 2.9 و 1.4 درصد میزان مرگ کودکان زیر پنج سال و افراد بالای 70 سال افزایش خواهد داد (5). نتایج تحقیق آنها بطور گسترده با مطالعات دیگر در مورد اثرات آلودگی هوا بر سلامت افراد از جمله آمریکا، آفریقا، ترکیه و … نیز همخوانی داشت (6). نکته ایی که در این محاسبات در نظر گرفته شد این است که تعداد مرگ و میر افراد بین 5 تا 70 سال در نظر گرفته نشده و فرض شد که هیچ مرگ و میری اتفاق نیافته است.
2. میزان مرگ و میر کودکان و افراد مسن براساس داده های منتشر شده در کشور چین، 205 نفر به ازای هر 100 هزار تولد در نظر گرفته شد که یک چهارم آمارهای جهانی منتشر شده در مورد میزان مرگ و میر کودکان و افراد مسن در چین می باشد (کمترین میزان مرگ و میر منتشر شده توسط نهادهای رسمی در نظر گرفته شد).
3. جهت تخمین جمعیت تحت تأثیر تغییرات آلودگی هوا، اگرچه 60 درصد چینی­ها در مناطق شهری زندگی می­کنند ولی به طور محافظه کارانه تنها 50 درصد از مردم چین تحت تأثیر تغییر کیفیت هوا در نظر گرفته شدند. با این فرضیه تاثیر آلودگی در سلامت مردم مناطق روستایی و برخی از مناطق شهری چین چشم پوشی شد.

با کنار هم قرار دادن این آمار می توان نتیجه گرفت که جان حدود 4 هزار کودک زیر پنج سال و 73 هزار نفر بالای 70 سال در این دو ماه تنها در چین از مرگ حفظ شد. اگر در این آمار هم محافظه کارانه عمل کنیم و میزان کاهش مرگ و میر را بسیار پایین و 10 درصد به ازای کاهش هر ug / m310 در نظر بگیریم، جان 1400 کودک زیر 5 سال و 51700 نفر بالای 70 سال در این دو ماه حفظ شد. در مجموع حتی اگر تحت این پیش فرض­ های محافظه کارانه بخواهیم نتیجه گیری کنیم، افراد نجات یافته به دلیل کاهش آلودگی هوا در این دو ماه تقریباً 20 برابر (براساس آمار مرگ و میر چینی ها در 8 مارس 2020) تعداد افرادی است که به طور مستقیم در اثر ویروس در این دو ماه از بین رفته اند. یادآور شویم که تمام محاسبات انجام گرفته بسیار محافظه کارانه بوده و میزان افراد نجات یافته به راحتی خیلی بیشتر از تعدادی است که در اینجا محاسبه شده است (7).

بنابراین شیوع این ویروس تا این زمان نه تنها مرگ بار نبوده بلکه توانسته جان بسیاری را از افراد بی گناه را از مرگ نجات دهد. امروزه که کرونا ویروس باعث تعطیلی بسیاری محیط های آکادمیک و غیر آکادمیک شده است، فرصت خوبی است تا مجددا به عواقب آلودگی هوا و پیامدهای ناشی از آن پی برده و دنبال راه حل های جایگزین برای کاهش آلودگی هوا باشیم. اینکه چه مقدار تلنگری که کرونا ویروس برای ما انسان ها زده، تاثیر داشته بعد از فروکش کردن آن مشخص می شود. با توجه به سابقه انسان ها بعید به نظر می رسد تاثیری در رویکرد آنها داشته باشد. ولی بهتر است انسان ها در رفتار خود تجدید نظر کنند، چرا که شاید محیط زیست از ابزاری قدرتمندتر برای گوشزد کردن خراب کاری های انسان ها در دفعات بعدی استفاده کند که هیچ یک ما جان سالم به در نبریم تا فرصت جبران داشته باشیم.

منابع و مراجع:

CSSE. Coronavirus COVID-19 Global Cases by Johns Hopkins CSSE. 2020
CREA eaca. Why Does the Smog Strike Beijing Even When the City is Closed Down? 2020
NASA. Airborne Nitrogen Dioxide Plummets Over China. 2020
AirNow. Local Air Quality Conditions. 2020
Burke M. COVID-19 reduces economic activity, which reduces pollution, which saves lives. . 2020
He G, Fan M, Zhou M. The effect of air pollution on mortality in China: Evidence from the 2008 Beijing Olympic Games. Journal of Environmental Economics and Management.
Heft-Neal S, Burney J, Bendavid E, Voss K, Burke M. Air Pollution and Infant Mortality: Evidence from Saharan Dust. National Bureau of Economic Research; 2019