شهرها مرکز جمعیت و تولیدات هستند و برخی از مزایای مشهودی را در مقابل محیط های روستایی فراهم می نمایند. در میان بسیاری از هزینه ها، هزینه های کمتری صرف تأمین آب، بهداشت، سیستم های زهکش جمع آوری زباله ها، سیستم ارتباطات، حمل و نقل، خدمات اورژانس، آموزشی و تسهیلات لازم در جمع آوری مالیات و خدمات دولتی در جهت ارائه خدمات مختلف اجتماعی می شود. از سوی دیگر انباشته شدن مواد زائد خانگی، تجاری و صنعتی باعث بوجود آمدن مشکلات بهداشتی و زیست محیطی برای ساکنان شهرهایی که در اثر سیل، پراکنده می شوند. شکل زیر مراحل چرخه آب شهری را نشان می دهد.
در گذشته به علت نبودن برنامه ریزی، بسیاری از اراضی کشاورزی حاصلخیز در مجاورت آبراهه ها از بین رفته است و جای خود را به ساخت و سازهای شهری داده اند. چنین فرآیندی امروزه در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته که از لحاظ منابع فقیرند اما وسعت زیادی دارند، مشاهده می شود. در چنین مناطقی اقشار مختلف بر روی زمین هایی ساخت و ساز می کنند که برای خانه سازی نامناسب بوده و تنها اراضی بوده که آنها می توانستند کارهای کشاورزی مختلف انجام دهند. افرادی که اراضی بالادست یک منطقه شهری را به طور صحیحی اشغال نموده اند و دارای یک موقعیت مطلوب می باشند، اغلب اوقات، سطح مشارکت مالی خود را در مهار سیلاب پایین تر از مشارکت مابقی می دانند (جمع آوری آبهای سطحی و فاضلاب ) که این امر به وخیم تر شدن مشکلات ناشی از جاری شدن سیل کمک می کند.
شهرها به طور دائم زیرساخت های آبی خود را توسعه داده و آب های شهری را به داخل نزدیکترین محل های جمع آوری آب تخلیه می نمایند. در طی این مدت شرایط تخلیه طبیعی بعلت بالا آمدن سطح آب رودخانه وخیم تر می شود.
از جمله مشکلاتی که در تخلیه آب شهری وجود دارد این است که آب های زائد (فاضلاب و رواناب، بعلت غوطه ور شدن دهانه های خروجی و امکان برگشت آب، به علت بالا رفتن تراز سطح آب در یک مسیر مشترک، در سطح شهر جاری می شوند. بطور معمول، اقدامات مهار سیل طبیعی در محل خاکریزهای سد حفاظتی در برابر سیل همزمان با اقدامات اورژانس نزدیک به محل حادثه، در پشت خاکریز انجام می شوند، و باعث سرریز شدن مخلوطی از فاضلاب و آب های اضافی به اراضی پایین دست و یا وارد شدن این آب ها به خیابان ها از طریق مجاری ورودی آنها می شوند. همواره ثابت شده است که آبهای شهری نیاز به یک راه حل صحیح دارند.
وضعیت های مختلف سیل زدگی در محیط شهری
علت اصلی سیل زدگی شهری رگبارهای شدید یا یک بارش عادی طولانی مدت است که منجر به اشباع شدن خاک می گردد. سیل هایی که در محیط های شهری اتفاق می افتند، ناگهانی هستند که هم بر روی سطوح شهر (خیابان ها، پارکها، پارکینگها) و هم انهار کوچک شهری که آب را به داخل شبکه های جمع آوری آب تخلیه می کنند، اتفاق می افتند. علل دیگر سیلاب های شهری عبارتند از:
- کاربری های نامناسب اراضی و کانالیزه کردن آبراهه های طبیعی
- شکسته شدن سدهای حفاظتی شهر
- سرریز شدن آب رودخانه ها بعلت بالا رفتن تراز سطح آب به داخل شبکه های زهکش شهری
- گرفتگی و ایجاد انسداد در زهکش ها و ورودی های خیابان
- فرسایش خاک که باعث انسداد و گرفتگی سیستم های زهکشی و ورودی ها می شود
- تمیز کردن نامناسب خیابان ها که باعث گرفتگی ورودی های خیابان می شود.
سیلاب سیستم های اجتماعی شهرها و کشورها را مختل می نماید و خسارت های اقتصادی زیادی را به بار می آورد. پیامدهای ناشی از افزایش رواناب در یک منطقه شهری عبارتند از:
- تلفات جانی
- سیل زدگی بخش های صنعتی و تجاری و مسکونی
- سیل زدگی خیابان ها و شبکه های حمل و نقل و ایجاد ترافیک سنگین
- سرریز شدن آب از مجاری فاضلاب بهداشتی
- وارد شدن رواناب به داخل مجاری فاضلاب
- فعال نشدن گذرگاه فرعی تصفیه خانه فاضلاب
- سرریز شدن آب از مجاری فاضلاب مركب
- وارد شدن فاضلاب شهری به داخل خیابان ها
- خسارت به اموال عمومی و شخصی
- مخاطرات سلامتی
- ایجاد اختلال در خدمات مربوط به تأمین آب، فاضلاب و تأمین برق و انرژی
- به تأخیر افتادن حمل و نقل عمومی
- نیاز به لایروبی خیابان ها
- تأثیرات منفی بر روی زیبایی شهر
- مختل نمودن زندگی حیات وحش
- تلفات اقتصادی
- آلوده شدن مسیل های عمومی عبور آب و محل های جمع آوری آب
دورنمای مدیریت سیل
از وقوع سیلاب نمی توان جلوگیری نمود؛ ولیکن با اقدامات مدیریتی مناسب می توان از خطرات احتمالی آن کاست. آغاز به کار مدیریت سیل، معمولا بعد از وقوع یک سیل عظیم شروع می شود. مردم همیشه تا زمانی که یک حادثه خطرناک اتفاق نیفتند، اهمیتی برای آن قائل نمی شوند. در طول تاریخ پیشرفت در امور مرتبط با آب، اغلب به عنوان پاسخی در مقابل شرایط شدید اضطراری، بوجود آمده اند. سیستم های تأمین آب پس از یک خشکسالی بزرگ توسعه یافتند، سیستم های فاضلاب پس از شیوع بیماری های همه گیر ارتقا یافتند،
طرح های مهار آلودگی بعد از وارد شدن مواد آلاینده به منابع آبی که باعث مختل شدن زندگی بشر شد، توسعه یافتند و سیستم های زهکشی رواناب بعد از وقوع سیلاب های عظیم شکل گرفتند.
مدیریت سیل، طیف وسیعی از فعالیت های منابع آب در جهت کاهش اثرات بالقوه سیل بر روی مردم، محیط زیست و اقتصاد منطقه می باشد. محدودیت اصلی روش های مدیریتی سیل این است که این روش ها بیشتر به جنبه اقتصادی سیل توجه دارند و جنبه های اجتماعی و محیطی سیل چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
اقدام کنونی مدیریت سیل شهری شامل یک ضریب ایمنی غیر کمی می باشد. چرا که اطلاعاتی که به صورت آماری تهیه شده اند، ناقص می باشند و نمی توان با توجه به این اطلاعات پارامترهای مختلف مربوط به رواناب از جمله پیک جریان، حجم، جریان های سیلابی و غیره را پیش بینی نمود. با این حال، مکان های نیز وجود دارند که از طریق آنها می توان به اطلاعات قابل قبولی درباره بارش و رواناب دست یافت. اغلب این واقعیت که یک جریان خروجی می تواند در نتیجه ترکیب بسیاری از شرایط هیدرولوژیکی باشد، اغلب نادیده گرفته شده است. بعلت شرایط مختلف حوضه زهکشی، هیچگاه دو بارش یکسان، رواناب یکسانی را بوجود نمی آورند. لذا در سیاست های مدیریت سیلاب به جای تجزیه و تحلیل های آماری و احتمالاتی می باید مبنای کار مدل سازی ریاضی باشد.
حفاظت کامل در برابر سیل، غیرواقعی و غیر عاقلانه است. هدف نهایی از پیشگیری از تلفات سیل، بهبود کیفیت زندگی از طریق کاهش اثرات سیل زدگی و مسئولیت پذیری در قبال سیل در افراد و همچنین کاهش زیان های شخصی و عمومی ناشی از سیل است. اهداف مدیریت سیل شهری پاسخ به این سؤال است که چطور می توان به طور مؤثری با احتمال جاری شدن سیل در یک محیط شهری برخورد نمود و چطور می توان با عدم قطعیتهایی مرتبط با آن مقابله نمود.
این متن بخشی از کتاب مدیریت سیلاب شهری اثر ایوان انجلکوویک می باشد که می توانید از با کلیک کردن بر روی تصویر زیر این کتاب ارزشمند را تهیه بفرمایید:
