سیل یکی از پدیده های مخرب جوی است و با توجه به شرایط اقلیمی کشور و غیریکنواخت بودن توزیع زمانی و مکانی بارش ها، سیل های مخرب در فصول پربارش سال در نقاط مختلف کشور به وقوع پیوسته و باعث وارد شدن خسارات فراوان می شود. واقع شدن ایران در اقلیم مدیترانه ای، باعث شده است که ریزش های جوی اغلب به صورت ناگهانی و در مدت زمان کوتاه رخ دهد. وقوع سیل، در هر نقطه ای از کشور محتمل بوده و تقریبا تمام نقاط کشور در زمان های مختلف از این پدیده متأثر می شود. در این راستا اهمیت بخش هواشناسی و برنامه های مرتبط با آن غیرقابل انکار است. اثر پذیری بخش های مختلف حمل و نقل، هوانوردی و دریانوردی از بخش هواشناسی و وابستگی بخش های دیگر مانند کشاورزی، آب و محیط زیست اهمیت این بخش را مضاعف می کند. بدون تردید، اطلاعات هواشناسی و پیش بینی وضعیت جوی، از نیازهای ضروری و مهم در کشور است. با توجه به اینکه کشور ایران از جمله کشورهای مستعد برای بروز حوادث طبیعی است، از این منظر هرساله خسارات اقتصادی فراوانی به کشور وارد می شود. لذا بخش هواشناسی و ارائه پیش بینی های دقیق و به موقع از اهمیت ویژه ای برخوردار است و این بخش از طریق ارائه پیش بینی ها قادر است از بروز خسارات جانی و اقتصادی در بخش های مختلف جلوگیری کند. همچنین داده های تولید شده توسط بخش هواشناسی ایران ، برای بسیاری از بخش های زیربنایی دیگر نیز، لازم و ضروری است.

در این نوشته ابتدا با مقیاس زمانی پیش بینی های ارائه شده برای پارامترهای هواشناسی و اقلیم شناسی در سطح استانداردهای جهانی آشنا خواهیم شد سپس وضعیت پیش بینی های ارائه شده توسط سازمان هواشناسی ایران از نظر مقیاس زمانی بررسی می کنیم. در ادامه با انواع اعلامیه های هواشناسی آشنا خواهیم شد و سپس با اعلامیه های هواشناسی ایران مقایسه خواهیم کرد و در آخر نتیجه گیری جالبی از این موارد خواهیم داشت. پس با ما تا آخر همراه باشید.

مقیاس های زمانی پیش بینی پارامترهای هواشناسی ایران و جهان

مقیاس های زمانی پیش بینی وضعیت هوا و اقلیم از پیش بینی های لحظه ای تا پیش بینی های اقلیمی در مقیاس های زمانی طولانی مدت، متفاوت است. جدول زیر مقیاس های زمانی پیش بینی را بر اساس استاندارد سازمان هواشناسی جهانی نشان می دهد. در عین حال، نحوه ارائه برخی از خدمات هواشناسی در کشورهای مختلف ممکن است با تعاریف سازمان هواشناسی جهانی متفاوت باشد.

پیش بینی های لحظه ای و بسیار کوتاه مدت عمدتا به صورت پیش بینی های صریح و بر پایه قوانین فیزیکی هستند که در نهایت به بیان مقادیر صریح و مطلق برای متغیرهای هواشناسی منجر می شود. هر چه نوع پیش بینی های هواشناسی به سمت پیش بینی های طولانی مدت و درازمدت پیش می رود، پیش بینی ها به صورت متوسط های مکانی و زمانی و انحراف از آنها بیان می شود.

واقعیت آن است که درک انسان از رفتار جو در مقیاس زمانی طولانی، ناقص است. بنابراین جزئیات و دقت پیش بینی های طولانی مدت به صورت قابل توجهی کمتر از پیش بینی های کوتاه مدت است. در عین حال لازم است که مهارت پیش بینی های میان مدت و طولانی مدت نیز بهبود یابد، زیرا این پیش بینی ها برای مقاصد اقتصادی و اجتماعی کاربردهای فراوانی دارند. بسیاری از کشورهای در حال توسعه، به عنوان مثال آنهایی که در مناطق گرمسیری کره زمین واقع شده اند از پیش بینی های فصلی بهره فراوانی می برند. به دلیل اینکه وقایع فصلی مانند شروع و پایان فصل بارش و همچنین ماهیت بارش های فصلی در آنجا اهمیت فراوانی دارد. همچنین این نوع پیش بینی ها در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، برای مقاصد کشاورزی، به دلیل حساسیت این بخش به خشکسالی های طولانی مدت و همچنین بارندگی های شدید و غیر معمول، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شایان ذکر است که هر چه مقیاس زمانی پیش بینی های هواشناسی طولانی شود، عدم قطعیت پیش بینی ها نیز بیشتر می شود و کاربرد این نوع از پیش بینی ها نیز متفاوت خواهد بود. شکل زیر رابطه بین مقیاس زمانی پیش بینی ها، عدم قطعیت و کاربردهای آنها را نشان می دهد.

اما در هواشناسی ایران ، محصولات و خدمات هواشناسی تولید شده به دو دسته کلی تقسیم می شوند:

• دسته اول شامل پیش بینی های جوی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت؛
• دسته دوم شامل اطلاعات جوی و اقلیمی پایه که مجموعه ای از پارامترهای جوی از قبیل درجه حرارت، رطوبت، فشار، میزان تابش خورشید، سمت و سرعت باد، میزان ابر و برف، میزان تبخیر و میزان بارندگی در قالب نقشه ها و مدل های تحلیلی هواشناسی

در بخش پیش بینی های کوتاه مدت، سازمان هواشناسی کشور پیش بینی های مربوطه را با توجه به شرایط مختلف جوی، در شرایط عادی با اعلام وضعیت آب و هوایی به صورت روزمره و در مواقعی که احتمال وجود مخاطرات جوی و بروز پدیده های زیان بخش وجود دارد، با صدور اطلاعیه ها و اخطاریه های لازم، در بازه زمانی چند ساعت تا چند روز اطلاع رسانی می کند. همچنین وضعیت آب و هوایی یک هفته آینده نیز در قالب بولتن هایی به صورت روزانه، توسط سازمان هواشناسی ایران ارائه می شود. این پیش بینی ها از منظر بازه زمانی و بر اساس طبقه بندی سازمان هواشناسی جهانی، مطابق با پیش بینی های لحظه ای، بسیار کوتاه مدت، کوتاه مدت، میان مدت ۷ روزه و طولانی مدت فصلی است.

در طبقه بندی سازمان هواشناسی جهانی، پیش بینی های ماهانه نیز وجود دارد که شامل بازه زمانی ۱۰ تا ۳۰ روز است که در کشور این نوع پیش بینی و در این بازه زمانی انجام نمی شود. بعد از پیش بینی های کوتاه مدت هواشناسی، پیش بینی های فصلی با بازه زمانی ۳ ماه است که توسط سازمان هواشناسی کشور انجام می شود. شایان ذکر است که پیش بینی های کوتاه مدت توسط معاونت پیش بینی سازمان هواشناسی کشور تهیه و پیش بینی های فصلی، در گذشته توسط پژوهشکده اقلیم شناسی و در حال حاضر توسط مرکز ملی پایش و پیش بینی خشکسالی کشور انجام می شود.

انواع اعلامیه های هواشناسی ایران و جهان

انواع اعلامیه های هواشناسی، پیشنهاد شده توسط سازمان هواشناسی جهانی به 4 طبقه زیر تقسیم بندی می شود:

آینده نگری (Outlook): برای نشان دادن احتمال وقوع پدیده های مخرب جوی یا هیدرولوژیکی به کار می رود و هدف اصلی آن برای دستگاه هایی است که به زمان آمادگی نسبتا زیادی احتیاج دارند. بازه زمانی این نوع اعلامیه می تواند ۳ روز تا ۲ هفته آینده را شامل شود و در آن احتمال شکل گیری پدیده های مخرب جوی بیشتر از ۳۰ درصد است.

پایش (Watch): برای اطلاع رسانی به عموم و افزایش آگاهی از شکل گیری و یا انتظار تشکیل پدیده های مخرب جوی مانند تورنادو، رعدو برق های مهیب و سیل های ناگهانی انجام می شود. در این نوع اعلامیه به شهروندان توصیه می شود که منتظر اخطارهای بعدی باشند. وقوع، محل و زمان بروز پدیده ها در اعلامیه پایش به صورت دقیق مشخص نیست. معمولا این نوع از اعلامیه ها در بازه زمانی خیلی کوتاه مدت و معمولا کمتر از ۱۲ ساعت صادر می شوند و هدف آن است که دستگاه های مربوط به مدیریت بحران و مدیران مربوطه، آمادگی لازم را برای مقابله با پدیده های مذکور کسب کنند. اعلامیه های پایش ممکن است به اطلاعيه و یا اخطاریه منجر شده و یا لغو شوند. در این نوع اعلامیه، احتمال شکل گیری پدیده های مخرب جوی، بیشتر از ۵۰ درصد است.

اطلاعیه (Advisory): در اطلاعیه ها شرایط خطر کمتر از اخطاریه هاست و شامل بیان وقایعی است که نیاز به هماهنگی داشته، مانند حمل ونقل که عدم آگاهی از شرایط جوی ممکن است مشکلاتی را در این زمینه ایجاد کند. در اطلاعیه و اخطاریه، احتمال شکل گیری پدیده های مخرب جوی بیشتر از ۸۰ درصد است.

اخطاریه (Warning): اخطاریه ها زمانی صادر می شوند که احتمال رخداد پدیدههای مخرب جوی بسیار بالا بوده و وقوع صدمات مالی و جانی بسیار محتمل باشد. در اخطاریه ها، موقعیتهای مخاطره آمیز به عموم مردم یادآوری شده و نحوه عکس العمل در برابر آن پدیده نیز بیان می شود. بسته به نوع پدیده هواشناسی، زمان صدور اخطاریه ها حتی می تواند ۱ ساعت یا ۲۰ دقیقه قبل از وقوع آنها هم باشد.

شایان ذکر است که سطوح مختلف اعلامیه ها و مفاد آنها در کشورهای مختلف، می تواند تا حدی با موارد فوق الذکر متفاوت باشد. به عنوان مثال در کشور انگلیس اعلامیه های هواشناسی در چهار سطح و در کشور آلمان در سه سطح می باشد. در بعضی از کشورها نیز وضعیت آب و هوایی بر اساس رنگ ها مشخص می شود. بدین صورت که سبز نشانه آن است که هوای بد و پدیده مخرب جوی مورد انتظار نیست. زرد به معنای محتمل بودن وقوع شرایط بد جوی است. نارنجی به معنای آن است که شرایط نامناسب جوی در حال پیشرفت است و مسیر، زمان و مکان های مورد تأثیر آن نیز قابل تعیین می باشد.

بد نیست که محتوای برخی از اعلامیه ها و اخطارهای هواشناسی ایران و برخی از کشورهای جهان را با هم مقایسه کنیم تا بیشتر پی به استانداردهای هواشناسی جهان ببریم.

اعلامیه و اخطاریه هواشناسی ایران

اعلامیه و اخطاریه هواشناسی آمریکا

اگر تمایل به مشاهده بیشتر اعلامیه ها و اخطارهای سازمان هواشناسی آمریکا دارید می توانید اینجا کلیک کنید

بررسی نقاط قوت و ضعف اخطاریه های سازمان هواشناسی ایران

از منظر محتوا و متن اخطاریه ها کاستی هایی وجود دارد که در زیر به آنها اشاره می شود:

• همان گونه که در بخش بررسی استانداردهای سازمان هواشناسی جهانی نیز ذکر شد، اخطاریه ها باید شامل مقدار پارامترهای جوی باشند. در اخطاریه های صادر شده توسط سازمان هواشناسی کشور، اغلب، مقدار پارامترهای جوی مشخص نمی شود. از مهم ترین این پارامترها ارتفاع بارش است که لازم است در متن اخطاریه ها آورده شود. تنها پارامتری که در اخطاریه های سازمان هواشناسی کشور غالبا با مقدار مشخص میشود، سرعت باد است.
• زمان پایان و همچنین مدت زمان اوج فعالیت سیستم های مخاطره آمیز جوی، به صورت دقیق مشخص نمی شود. در متن اخطاریه های صادر شده به زمان شروع فعالیت یک پدیده اشاره می شود، اما در اغلب موارد به زمان پایان و همچنین مدت زمانی که پدیده مذکور بیشترین فعالیت را در منطقه دارد، اشاره نمی شود. البته در برخی موارد در اخطاریه های استانی به این پارامترها اشاره شده است.
• ادبیات به کار رفته در متن اخطاریه ها و اطلاعيه ها بسیار مشابه است و تفاوت سطح هشدار در آنها شفاف نیست. انتظار می رود این تفاوت در نحوه نگارش انواع اعلامیه ها نیز واضح و مشخص باشد تا کاربران بتوانند تفاوت سطح خطر را با مطالعه متون انواع اعلامیه ها دریابند.
• ادبیات به کار رفته در متن اخطاری ها، چندان هشدار دهنده نیست. از آنجایی که احتمال وجود مخاطرات جوی در زمان صدور اخطاریه ها بسیار زیاد است، متن این اخطاریه ها نیز باید به گونه ای تدوین شود که افراد و نهادهای مربوطه بتوانند به خوبی ابعاد خطرات موجود را درک کنند.
• سطح هشدار در اخطاریه های صادر شده توسط سازمان هواشناسی کشور مشخص نیست. بدین معنا که برای شدت های مختلف وقایع جوی، عبارت های مشابه استفاده می شود به نحوی که میزان و شدت مخاطرات و تفاوت بین آنها، قابل استنباط نیست. این در حالی است که در اغلب اخطاریه های صادر شده در سایر کشورها، شدت وقوع پدیده های جوی مخاطره آمیز رتبه بندی شده و با عباراتی مانند ضعیف، متوسط و قوی و یا با استفاده از رنگ ها در ابتدای اخطاریه به صراحت بیان می شود.
• در اغلب اخطاریه های صادر شده، برای وقوع چندین پدیده زیان بخش جوی به طور همزمان هشدار داده می شود که این امر، اثرگذاری اخطاریه های مربوطه را برای پدیده مهم تر و اصلی، کاهش می دهد.
• مقیاس جغرافیایی مشخص شده برای وقوع خطرات جوی، اغلب وسیع است که این امر موجب کم شدن حساسیت و اطمینان به اخطاریه های صادر شده می شود.

منابع:

گزارش شماره 250 پژوهش های مجلس شورای اسلامی
اطلاعیه ها و اخطاریه های سازمان هواشناسی کشور
Guide to public weather services practice. World Meteorological Organization, 1999
Weather, climate and water services for everyone. World Meteorological Organization, 2007