اردیبهشت سال 93 بود که به عارضه قلبی دچار شدم که برای رفع این مشکل به عمل قلب باز نیاز داشتم. در مدتی که مشغول انجام روند اداری و درمانی بودم و ماه هایی که در بیمارستان بستری بودم به شباهت های رشته مهندسی علوم آب و علم پزشکی فکر می کردم. تصمیم گرفتم تا این ایده را با شما عزیزان به اشتراک بگذارم. دلیل فکر کردن به این ایده این بود که در صورت تضعیف برخی از رشته ها جامعه دچار مشکلات عدیده ای خواهد شد. همانطور که یک خلبان مست بسیار بیش از یک راننده تاکسی مست خطرآفرین است. بحث منابع آب و به تبع علومی که مرتبط با آن است از جمله رشته های مهم و حیاتی هر سرزمینی به شمار می رود که ذره ای غفلت، خسارات جبران ناپذیری را ایجاد خواهد کرد. هیچگاه این سخن از دکتر اندروهی استاد دانشگاه ناتینگهام را فراموش نمی کنم که درس خود را برای دانشجویان پزشکی این گونه آغاز می کند: آیا به این علت به رشته پزشکی آمدید که جان افراد را نجات دهید؟ اگر جواب مثبت است، شاید بهتر باشد دانشکده پزشکی را رها کنید و به رشته مهندسی علوم آب بروید.

رشته مهندسی علوم آب و شباهت های آن به علم پزشکی

با یک شبیه سازی اولیه میان رشته مهندسی علوم آب و علم پزشکی می توان گفت:

آمایش سرزمین = تغذیه سالم
مدیریت هدررفت آب = ورزش روزانه
احداث سد = مکمل های غذایی
شرکت های مهندس مشاور = پزشکان متخصص
انتقال آب، آب شیرین کن ها و … = قرص و داروهای تخصصی
استفاده از آب های ژرف = آخرین راه برای نجات شما
واردات آب = اهدای عضو!

در ادامه هریک از این مفاهیم را با ذکر مثال از علم پزشکی برای شما شرح می دهم.

آمایش سرزمین: تغذیه سالم؛ راز حفظ سلامتی

بعضی از خطرات مرئی و پررنگ و پر سر و صدا هستند و همه ما به آنها حساس هستیم. مثل کمبود پرستار در بخش اورژانس یک بیمارستان. اما بعضی خطرات نامرئی و مرموز و خاموش پدید می آیند ما را در بر می گیرند نابودمان می کنند و ما هنوز در حال چرت زدن هستیم. مثال عینی آن، عدم توجه به دروسی همچون آمایش سرزمین در رشته مهندسی آب می باشد. همانطور که برای عمر طولانی و سلامت جسمی شما نیازمند بدن سالم هستید و  هرچقدر هم که شما ورزش کنید و یا از داروهای تقویتی استفاده کنید اگر تغذیه مناسبی نداشته باشید نتیجه نخواهید گرفت، اگر به آمایش سرزمین جهت توسعه منابع آبی اهمیت داده نشود مشکلات خطر آفرینی از جمله اشتباه در جانمایی سد و … به وجود خواهد آمد. بنابراین تغذیه سالم همان آمایش سرزمین صحیح و اصولی خواهد بود.

مدیریت هدررفت آب: ورزش هدفمند و مستمر

علاوه بر پرهیز غذایی برای بهبود وضعیت جسمانی خود نیازمند ورزش مستمر و روزانه هستیم. همگی به خوبی میدانیم که ورزش باید بخشی از فعالیت های روزانه ما باشد. اینکه در برهه زمانی کوتاهی به شدت ورزش کنیم ولی برای مدتی طولانی آن را رها کنیم فایده ای نخواهد داشت.

معمولا شروع ورزش کار بسیار دشواری است. در روزهای ابتدایی انجام فعالیت های ساده برای شما نفس گیر و سخت بنظر میرسد و هماهنگی میان فعالیت های روزانه و زمان ورزش دشوار است. ولی اگر تنها 40 روز ورزش مستمر را در برنامه خود قرار دهید متوجه خواهید شد که دیگر کار دشواری نبوده و حتی ترک آن برای شما غیرممکن بنظر میرسد.

مدیریت هدررفت آب نیز دقیقا همین تاثیر را بر حمکرانی آب کشور خواهد داشت. مدیریت هدررفت آب یکی از دروس مدیریتی است که در رشته مهندسی علوم آب تدریس می شود. اگر بهترین سدها و بهترین بندها را هم داشته باشیم اما مدیریت هدررفت آب را جدی نگیریم، عملاً درصد قابل توجهی از آب ذخیره شده خود را از دست خواهیم داد. اگر در بازه زمانی کوتاهی توجه زیادی به مدیریت هدررفت آب کنیم ولی پس از مدتی از آن دست بکشیم؛ متوجه خواهیم شد که به مرور منابع آب خود را از دست می دهیم.

مدیریت هدررفت آب همانند ورزش کردن استانداردها و قواعد مشخصی دارد. اگر حرکت های ورزشی به اشتباه انجام شوند میتوانند حتی موجب مشکلاتی جبران ناپذیر در سلامت جسمانی شما شوند. درست به همین شکل برای مدیریت هدررفت آب نیز نیازمند رعایت استانداردها و قواعد مشخصی متناسب با سامانه های منابع آب هستیم.

احداث سد یا استفاده از مکمل های غذایی

پس از مدتی ورزش کردن بدن شما برای حفظ شادابی و طراوت نیازمند مواد غذایی مشخصی مانند ویتامین ها، کربوهدیرات، کراتین، گلوتامین، اسید آمینه و … است. هرچقدر فعالیت های ورزشی شما حرفه ای تر و سنگین تر باشد نیاز بدن شما به مواد غذایی بیشتر می شود و عدم توجه به این مهم میتواند عارضه های مختلفی را برای سلامت بدن ایجاد کند.

مدیریت هدررفت آب نیز به تنهایی نمیتواند تضمین تخصیص قطعی منابع آب برای مصارف شرب و صنعت و کشاورزی باشد. برای تخصیص منابع آب به مصارف گوناگون و برای جلوگیری از عدم کمبود در برخی مواقع نیاز به احداث سد در برخی از مناطق احساس می شود.

احداث سد بدون توجه به آمایش سرزمین می تواند نتایج معکوسی به همراه داشته باشد. اگر بی اندازه سد احداث شود سبب بروز مشکلات اکوسیستمی در پایین دست و بالادست سد خواهد شد که درس سازه های هیدرولیکی و تحلیل سیستم های منابع آب در رشته مهندسی علوم آب تدریس می شود.

شرکت های مهندس مشاور: پزشکان مورد اعتماد

اگر هدف شما فراتر از حفظ سلامتی و افزایش عمر باشد یعنی به دنبال ورزش قهرمانی و کسب مدال های کشوری و بین المللی هستید. در این شرایط باید ورزش و تغذیه حرفه ای را زیر نظر یک پزشک یا پزشکان متخصص انجام دهید. هرچقدر هم که از فضای اینترنت اطلاعات تخصصی در مورد تغذیه مناسب و حرکات ورزشی جمع آوری کنید بازهم ریسک اشتباه و شکست برای شما بسیار بالا خواهد بود.

متخصصین شرکت های مهندس مشاور که فارغ التحصیلان گرایش های مختلف رشته مهندسی علوم آب می باشند، ابتدا منطقه مورد مطالعه را جهت انجام پروژه های مختلف آب و محیط زیستی بررسی می کنند، مشکلات و سختی های انجام پروژه را شناسایی کرده و متناسب با آنها یک برنامه دقیق برای طراحی و انجام آن ارایه میکنند. با همین مثال ساده متوجه میشویم که به سادگی نمیتوان به هرکسی که خود را متخصص در زمینه آب و محیط زیست میداند اعتماد کرد. برای انتخاب یک متخصص باید ابتدا به سوابق حرفه ای، موفقیت های پیشین و نظرات اساتید او توجه کنید. در برخی موارد مراجعه به یک پزشک بدون بررسی دقیق میتواند به قیمت جان شما تمام شود! اتفاقی که به علت عدم مطالعه صحیح در سد گتوند به وقوع پیوست!

انتقال آب، آب شیرین کن ها و …: قرص و داروهای تخصصی

بسیاری معتقدند که انتقال آب، نصب آب شیرین کن ها و … برای هر منطقه ای ضروری است و بدون آن نمیتوان در توسعه منابع آب موفق بود. در حالیکه در بسیاری موارد این استراتژی میتواند خطرات جدی برای توسعه منابع آب به همراه داشته باشد.

یک پزشک متخصص زمانی برای شما دارو تجویز میکند که از روش های دیگر برای حفظ سلامتی شما ناامید شده باشد. به عبارت دیگر اگر پرهیز غذایی یا ورزش به تنهایی نتوانند تضمین سلامت شما باشند نیاز به روش های درمانی دیگر خواهید داشت. تجویز دارو متناسب با وضعیتی که در آن قرار دارید و حساسیت های دارویی شما انجام میشود. برای هر دارو مقدار و زمان بندی مشخصی تعیین میگردد که باید به درستی توسط شما انجام گیرد.

ممکن است شما بدانید که داروی خاصی برای معده مناسب است ولی ممکن است پزشک متخصص براساس  وضعیت شما داروی دیگری با همان کارایی را به شما پیشنهاد دهد. همین دارو اگر در زمانبندی درست و به میزان استاندارد استفاده نشود ممکن است مشکلات بیشتری را برای شما ایجاد کند. در بیماری های خاص، پزشکان از تجویز یک داروی مشخص مطمئن نیستند و یک نسخه اولیه را به شما پیشنهاد میدهند تا براساس بازخوردهای دریافت شده از آن تجویز دقیق تری برای بیماری شما داشته باشند.

داستان «انتقال آب» مصداق حکایت فوق است. ما تنها کشور جهان نیستیم که دست به انتقال آب می‌زنیم، بزرگ‌ترین طرح‌های انتقال آب در کشورهایی نظیر آمریکا، کانادا، هند، چین و استرالیا انجام شده است. کتاب «انتقال آب بین‌حوضه‌ای: مطالعات موردی در استرالیا، آمریکا، کانادا، چین و هند» که در سال 2007 از سوی انتشارات کمبریج با ویراستاری فریدون قاسمی و یان وایت منتشر شده، تجربه بزرگ‌ترین پروژه‌های انتقال آب جهان از میانه قرن نوزدهم تا پایان قرن بیستم را مستند کرده است. نویسندگان این کتاب که مجموعه‌ای از برترین متخصصان جهان هستند می‌نویسند: «امروز کاملاً آشکار شده است که مدیران منابع آب حوضه‌های آبریز دارای کمبود آشکار، ابتدا باید کلیه امکانات برای بهبود مدیریت آب را از طرق (قرص ها و داروی های تخصصی) زیر طی کنند:

حذف کلیه هدررفت‌ها در شبکه فعلی تأمین آب
افزایش میزان بهره‌وری آب
مدیریت و مصرف توأمان آب‌های سطحی و زیرزمینی
افزایش قیمت‌های آب به منظور ایجاد انگیزه استفاده بهره‌ور از آب و گذار از سیستم‌های تولید مولد ارزش کم به مولد ارزش زیاد
تصفیه و بازچرخانی آب در مناطق شهری
بازنگری قوانین و مقررات
بهبود نظارت

این گفته بدان معناست که اگر همه هشت کار فوق را انجام دادید و باز هم دچار کمبود آب شدید، با رعایت کلیه ملاحظات محیط‌زیستی و در نظر گرفتن هزینه سنگین مالی این گونه پروژه‌ها نسبت به انتقال آب اقدام کنید. پس نتیجه می گیریم که انتقال آب و پروژه هایی از این دست اولین راه پیشنهادی جهت تامین منابع آب نیستند.

استفاده از آب های ژرف، آخرین راه برای نجات شما

زمانیکه کلیه روش های بالا کارایی خود را از دست داده باشند و خطرات جدی سلامتی شما را تهدید کند معمولا پزشکان عمل جراحی را پیشنهاد میدهند. در برخی عمل های جراحی، شانس موفقیت پزشک و زنده ماندن بیمار پایین است ولی در شرایطی که آن بیمار دارد راه دیگری وجود ندارد.

زمانیکه وضعیت منابع آب یک منطقه خوب نباشد؛ یعنی عرضه و تقاضای درستی نداشته و در تامین منابع آب دچار مشکل شده باشد معمولا پیشنهاد متخصص منابع آب استفاده از آب های ژرف و ایجاد یک بستر جدید تامین منابع آب خواهد بود. همه این صحبت ها زمانی است که همه راه ها را رفته باشیم و راه دیگری برای ما نمانده باشد که این روش عمدتاً جزو اولویت های آخر ما خواهد بود. این نکته بسیار ضروری است که مجموعه مطالعات محیط زیستی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی استحصال آبهای ژرف؛ و سنجش تاثیر آنها بر پایداری سرزمین در مقایسه با سایر سناریوهای ممکن مدیریت منابع آب را انجام داده باشیم. آب های ژرف حساب پس اندازمان برای آیندگان است. همانطور عمل جراحی به آسانی بر روی بیمار انجام نمی گیرد، استفاده از آب های ژرف نیز نباید جزو اولویت های ابتدایی تامین منابع آب شرایط حال ما باشد.

واردات آب = اهدای عضو، اهدای زندگی ست!

در برخی موارد ممکن است پزشکان به طور کلی از یک بیمار قطع امید کنند. بیمارانی که مرگ مغزی می شوند یا به کمای طولانی میروند متاسفانه شانسی برای ادامه حیات خود نخواهند داشت. در این شرایط به بستگان بیمار پیشنهاد میشود که با اهدای اعضای حیاتی به زنده ماندن دیگران کمک کنند.

زمانیکه کشوری از منابع آب های سطحی و زیرزمینی خود بیش از پیش استفاده می کند و به نابودی منابع آب سرزمین خود می انجامد راهی جز وارد کردن آب از کشورهای همسایه و … ندارد. در این شرایط است که مهاجرت ها افزایش پیدا کرده و نزاع بر روی مقدار آب موجود شدت پیدا می کند. در این شرایط است که تصمیم گیران عرصه منابع اب افدام به واردات آب از کشورهای گوناگون می کنند.

سخن پایانی

امیدواریم این شبیه سازی به درک شما از اهمیت رشته مهندسی علوم آب و مفاهیم مرتبط با آن کمک کرده باشد. منتظر شنیدن نظرات و سوالات شما عزیزان هستیم. بنظر شما چه شباهت های دیگری میان رشته مهندسی علوم آب و دانش پزشکی میتوان یافت؟
به کار گرفتن مثال هایی از این دست چقدر میتواند به درک این رشته و خارج شدن از مهجوریت کمک کند؟