مدیریت و تخصیص آب در بخش های مختلف یکی از مهم ترین و حساس ترین فعالیت های بخش آب در هر کشور است. کشورهای مختلف در طول زمان نسبت به اشتباهات خود در مدیریت و تخصیص آب اذعان داشته اند و توانسته اند که موارد مشکل زا را تصحیح کنند و بازبینی در مدیریت و تخصیص آب داشته باشند. در این نوشته به بررسی برخی از این تجارب پرداخته ایم.
آب های زیرزمینی نقش مهمی در تأمین تقاضای آب بخش های مختلف در کشورهای آسیایی دارد؛ برای مثال آب آشامیدنی در بسیاری از مجموعه های شهری از جمله جاکارتا، هانوی و پکن از سفره های آب های زیرزمینی تأمین می شود. به علاوه در برخی نقاط همچون کامبوج و بنگلادش بسیاری از جوامعِ روستایی به دلیل دسترسی نداشتن به شبکه توزیع آب آشامیدنی، وابستگی شدیدی به آب چاه دارند. در مناطق بزرگ شهری، استفاده آب های زیرزمینی توسط صنایع، شایع تر از مصرف آن برای رفع نیازهای مستقیم انسان هاست.
با وجود این وابستگی شدید به آب های زیرزمینی، تاکنون تأکیدها بیشتر بر توسعه این بخش، بدون تمرکز مشخص بر مدیریت و تخصیص آب صحیح و مناسب آن، بوده است؛ این امر منجر به تخلیه و تخریب این منبع، فرونشست زمین در مناطقی چون بانکوک، باندونگ اندونزی، شی مین سیتی و توکیو، کاهش سطح آب های زیرزمینی در لاهور پاکستان، آلودگی آب های زیرزمینی در بسیاری از شهرهای آسیایی و نفوذ شوری به این آب ها در شهر هایی چون بانکوک و شی مین سیتی شده است. برای غلبه بر این مشکلات و مسائل، برخی کشورهای آسیایی اقدام به وضع قوانین و مقرراتی برای کنترل برداشت و مصرف آب های زیرزمینی در شهرهای زیر کرده اند.
برنامه ترویج و گسترش آب مناسب در حوضه آبریز رودخانه پارانا، برزیل
مسئله آب: تخریب محیط زیست در منطقه رودخانه مرزی برزیل و پاراگوئه (پارانا)
این برنامه در سال ۲۰۰۳ در بخش برزیلی حوضه آبریز رودخانه پارانا، منطقه ای که با چالش های اساسی چون آلودگی، جنگل زدایی و تنزل تنوع زیستی در اثر گسترش فعالیت های کشاورزی و افزایش تأثیرات تغییرات آب و هوایی مواجه بود، آغاز شد. این برنامه یک اقدام مشارکتی، همراه با تسهیم مسئولیت ها بین ذی نفعان مختلف در سطح حوضه آبریز بود که مدیریت مشارکتی-غیرمتمرکز، هسته اصلی آن و هموار کننده مسیر دست یابی به موفقیت به شمار می رود.
ذیل این برنامه مدیریت و تخصیص آب، کمیته های راهبردی با حضور دامنه گسترده ای از ذی نفعان شامل کشاورزان، معلمان، سیاستمداران، جوامع محلی، رهبران مذهبی، نمایندگان دولت های فدرال و ایالتی و نیز نهادهای مدنی-شهری در ۲۹ شهر واقع در حوضه آبریز پارانا تشکیل شد که زمینه ساز ایجاد فضای باز گفتمانی همراه با اقدامات اصلاحی در موارد وجود اختلاف با هدف مدیریت بهتر منابع آب و حفاظت مؤثر از محیط زیست، تشکیل شده است. هر مجموعه از ذی نفعان وظایف چهار گانه زیر را در مدیریت و تخصیص آب بر عهده دارند:
– اولویت های مجموعه خود در زمینه نوع بهره برداری از آب را مطرح می کنند.
– نقش مشارکت کنندگان را تنظیم می کنند.
– نوع و دامنه فعالیت هایی را که باید در قلمرو مورد نظر انجام گیرد مشخص می کنند.
– بر فرآیند انجام فعالیت ها نظارت دارند و نتایج نهایی به دست آمده را ارزیابی می کنند.
یکپارچگی سفت وسخت ابعاد آموزشی و اجتماعی این برنامه، سبب ایجاد تغییراتی مؤثر و جدی در سناریوی کسب و کار معمول شده است که در آن، تخریب محیط زیست یک بده بستان پذیرفته شده در فرآیند توسعه اقتصادی است. این برنامه علاوه بر اجرای بیش از یک دهه در حوضه آبریز پارانا، به مدل توسعه ای مناسبی تبدیل شده است که امروزه در دیگر مناطق برزیل و برخی کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا اجرا می شود.
کشورهای شورای همکاری خلیج فارس: مدیریت پایدار منابع آب
مسئله آب: بهره وری پایین آب عرضه شده
باوجود سرمایه گذاری های سنگین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در زمینه زیرساخت های تأمین آب ازجمله آب شیرین کن ها، تجهیزات تصفیه آب، احداث سدها و چاه ها، توجه کافی بر چگونگی و میزان مؤثر بودن آب در مراحل مختلف عرضه، مصرف، بازیافت و مصرف مجدد وجود نداشته است؛ لذا حرکت به سمت استفاده پایدار از آب، با نگاهی دوباره به رویکرد سنتیِ مدیریت عرضه آب در همه بخش ها و افزایش آگاهی جامعه برای کاهش مصرف غیرعقلانی آب، ضرورت یافته است. به علاوه، وجود سیستم یارانه ای غالب در بخش آب، لزوم تمرکز بر بهبود بهره وری آب برای دستیابی به حداکثر کارآیی هر متر مکعب آب مصرف شده در این کشورها را ضروری ساخته است. در همین راستا اقدامات عملی زیر در کشورهای مذکور به اجرا گذاشته شده اند:
-کاهش آب غیردرآمدی شهری از طریق بهبود شبکه های توزیع آب شهری و کاهش آب هدر رفته؛
– مدیریت پساب ها و آب صنعتی؛
– اصلاح مصرف آب و سیاست های بخش کشاورزی.
