تنش شوری و تحمل گیاهان نسبت به آن و همچنین مبارزه با این معضل، از عمده مسائلی است که بشر از هزاران سال پیش تاکنون با آن دست به گریبان بوده است. تنش شوری ( Salinity Stress ) يكی از جدی ترين عوامل كاهش بهره وری محصولات كشاورزی است كه اثرات نامطلوبی بر جوانه زنی، قدرت بوته و عملكرد محصول دارد . بنابراین اهمیت شناخت، جلوگیری و کنترل این پیشآمد، کاملا مشهود است . در پی تنش شوری همیشه بحث تحمل شوری ( Salt Tolerance ) مطرح است ؛ که در واقع میزان حداکثری نمکی است که گیاه توانایی تحمل آن را داراست در شرایطی که باعث کاهش بهره وری نشود .

تحمل گیاهان نسبت به شوری نه تنها در بین گونه های مختلف کاملا متغیر است بلکه در هر گیاه و تحت شرایط محیطی نیز تغییر می کند. بسیاری از عوامل مربوط به گیاه، خاک، آب و اتمسفر با یکدیگر تلفیق شده و بر مقاومت یک گیاه نسبت به شوری اثر می گذارند. بنابراین واکنش یک گیاه را نسبت به غلظت معینی از نمک نمی توان به طور مطلق پیشبینی نمود. با این وجود می توان گیاهان را به طور نسبی با همدیگر مقایسه کرد. تحمل تنش شوری با یکی از معیارهای زیر بررسی می شود :

  1. توانایی گیاه در زنده ماندن در خاک شور
  2. رشد و یا عملکرد مطلق گیاه
  3. رشد و یا عملکرد نسبی گیاه در یک خاک شور در مقایسه با رشد همان گیاه در یک خاک غیر شور

تنش شوری در تمامی مراحل رشد بر گیاه موثر است ولی این امکان وجود دارد که حساسیت گیاه در یک مرحله از رشد نسبت به مرحله دیگر متفاوت باشد. در مرحله بذر زنی  تحمل گیاه فقط از روی زنده ماندن جوانه ها و یا به اصطلاح درصد سبز شدن بذرها سنجیده می شود زیرا معیار دیگری برای آن نمی توان متصور شد ولی در مراحل بعدی کاهش عملکرد معیار قابل مقایسه ای برای تحمل گیاهان نسبت به شوری است. غالبا تصوراتی از این دست وجود دارد که گیاه در مرحله جوانه زنی نسبت به شوری حساس تر از گیاه بالغ است. این مطلب گرچه در برخی موارد صدق می کند ولی باید به این نکته توجه داشت که اولا در مورد جوانه ها مسئله زنده ماندن گیاه مطرح است و معیار مقایسه فقط درصد سبز شدن بذرهاست. دوما بذرها غالبا در لایه سطحی خاک قرار دارند که شوری در آن به مراتب بیشتر از لایه های عمیق تر خاک می باشد.

حتما بخوانید  قطره چکان ها و انواع آن ها

همان طور که در بالا به آن اشاره شد، عوامل مختلف مربوط به آب، خاک و محیط با مسئله شوری ترکیب شده و بر مقاومت گیاه نسبت به شوری اثر می گذارد. در برخی از موارد تحمل گیاه را افزایش داده و در پاره ای از موارد نیز مقاومت گیاه نسبت به شوری می کاهند. دما، رطوبت و آلودگی هوا از جمله این عوامل می باشند. به عنوان مثال حساسیت اکثر گیاهان نسبت به شوری در شرایط گرم و خشک بیشتر از نواحی سرد و مرطوب است. به نظر می رسد گیاهانی که در خاک های حاصلخیز رشد و نمو می کنند نسبت به تنش شوری مقاوم ترند و اگر عملکرد آن ها در این شرایط کم است دلیل آن می تواند به حاصلخیزی خاک مربوط باشد. اما صرفه نظر از این که خاک شور باشد یا غیر شور، کاربرد کود مناسب باعث افزایش عملکرد می شود ولی این افزایش در خاک شور چشمگیرتر است. عامل دیگر حجم آب است. به تدریج که گیاه آب را از خاک استخراج می کند، آب باقی مانده در خاک غلیظ تر شده و در نتیجه با کاهش رطوبت خاک، گیاه با افزایش تنش شوری و همچنین تنش آبی مواجه می گردد. رشد گیاه در ارتباط نزدیک با شوری آب درون خاک در منطقه ای از ریشه است که حداکثر جذب آب در آن ناحیه اتفاق می افتد. بنابراین مقدار عملکرد را باید با روند افزایش نمک نسبت به زمان در منطقه توسعه ریشه ها که حداکثر آب از آن جذب ریشه می شود، مرتبط دانست.

حتما بخوانید  چگونگی ایجاد پروژه در نرم افزار HYDRUS

به طور کلی تحمل گیاهان نسبت به تنش شوری را می توان به چهار دسته تقسیم کرد که عبارتند از :

  1. حساس ( Sensitive , S )
  2. نسبتا حساس ( Moderately Sensitive , MS )
  3. نسبتا مقاوم ( Moderately Tolerant , MT )
  4. مقاوم ( Tolerant , T )

اما این طبقه بندی ها مطلق نبوده و هر کدام دامنه و یا طیف نسبتا وسیعی را دربر می گیرند. از نظر عملی معیاری که شوری بوسیله آن سنجیده شود ، هدایت الکتریکی عصاره اشباع ( ECe ) خاک منطقه توسعه ریشه هاست. زیرا که غالبا نمونه گیری از خاک و تهیه عصاره اشباع از آن وقت گیر است، هدایت الکتریکی آب آبیاری ( ECw ) تعیین شده و از روی رابطه ای تجربی هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک تخمین زده می شود. چون ECe مربوط به هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک منطقه توسعه ریشه هاست، معمولا ECe را حدودا 1.5 برابر ECw در نظر می گیرند.

ECe=1.5ECw

تحمل درختان میوه نسبت به شوری

تحمل درختان میوه به تنش شوری از آن جهت پیچیده است که علاوه بر شوری کل، نوع نمک ها نیز اثرات مخصوص به خود را دارا هستند. از این رو هم غلظت هر یک از یون ها باید درنظر گرفته شود و هم مقدار کل شوری. به عنوان مثال برگ تاک های انگور و سایر درختان  چوبی نسبت به سدیم و کلر که در برگ ها تجمع پیدا می کنند، بسیار حساس می باشند. حتی پایه های مختلف نیز یون های کلر و سدیم را در مقادیر مختلف جذب می کنند. علاوه بر این به دلیل چند ساله بودن درختان میوه و مشکل بودن ارزیابی اثرات تنش شوری این گیاهان کمتر مورد مطالعه قرار گرفته و لذا اطلاعاتی که از آن ها ارائه شده، بسیار کلی است. مسئله دیگر این است که درمورد درختان چوبی مشخص نیست که چه اندامی را از نظر شوری باید درنظر گرفت. برخی از محققین معتقدند که اگر فقط رشد رویشی درخت درنظر گرفته شود کفایت می کند ؛ حال آن که بعضی دیگر مقدار تولید محصول را نیز درنظر دارند. به طور کلی اکثر درختان میوه نسبت به شوری حساسند ولی درختانی وجود دارند که مقاومت آن ها نسبت به شوری درحد متوسط ( مانند زیتون ) و یا زیاد است ( مانند خرما ). فراموش نشود که به دلیل حساسیت برگ برخی از درختان میوه مانند بادام، آلو و زردآلو به یون کلر و سدیم باید در آبیاری بارانی دقت شود که آب روی برگ ها زیاد پاشیده نشود. کلیپ زیر شما را با شرایطی رو به رو می سازد که خاک شور است و در چنین شرایطی چه درختان میوه ای را می توان مدنظر برای کشت قرار داد.

حتما بخوانید  بررسی پایداری شیروانی های خاکی

مهتاب محمودزاده
در هر چیزی تفکری است
نظر خود را بنویسید:
ثبت دیدگاه
دیدگاه های کاربران
خط باریک غلظت نمک و تاثیر آن بر کیفیت رشد گیاه - انجمن تخصصی مهندسی علوم آب
08:23 - 1397/04/01
پاسخ دهید

[…] کارنیج معتقدند که ریشه همه گیاهان به صورت یکسان با نمک مواجه نمی شوند. در مقاله‌ ای که اخیرا در نشریه Plant Cell […]

سیستم های آبیاری قطره ای؛ حذف روش های ستنی آبیاری - انجمن تخصصی مهندسی علوم آب
12:08 - 1397/02/10
پاسخ دهید

[…] بین آبیاری ها افزایش پیدا نمی کند. در نتیجه گیاه تحت تنش شوری و رطوبت قرار نمی گیرد. این امر افزایش محصول را در پی […]

چه گیاهانی در آب شور یا نسبتا شور رشد می کنند
22:08 - 1397/01/26
پاسخ دهید

[…] تنش شوری و تحمل گیاهان نسبت به آن – انجمن تخصصی مهندس… […]

لطفا صبر کنید