چگونگی آزمایشات کیفی آب

چندی پیش روزنامه شرق خبری کار کرد با تیتر: افزایش بیماری‌های لاعلاج در جهان در پی کاهش کیفیت آب . این حقیقتی است ناگوار که جهان به سوی هر چه آلوده تر کردن منابع آب شیرین گام بر می دارد. در واقع سخن از یک رابطه معکوس است، با کاهش یکی دیگری افزایش می یابد، سطح آب های زیرزمینی پایین می رود، سطح آلودگی بالا، دغدغه ها دو چندان می شود یکی چالش کمبود آب و دیگری بحران بی کیفیتی آب. به طور کلی کیفیت آب یکی از موضوعات بسیار مهم در هیدرولوژی کاربردی است. زیرا عمده فعالیت های آب شناسی در جهت تامین آب برای مصارف کشاورزی و یا شرب و صنعت می باشد که هر کدام به لحاظ کیفی می بایست دارای ویژگی های کیفی و معیارهای مشخصی باشند و اگر تامین چنان آبی مقدور نباشد این فعالیت ها بلا اثر می باشد.

امروزه بررسی های کیفی آب دامنه گسترده تری پیدا کرده و مسائل مربوط به آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی را نیز شامل می گردد. موضوع آلودگی نه تنها در کشورهای صنعتی بلکه در کشورهای کشاورزی و در حال توسعه نیز مطرح می باشد. به عنوان مثال ایران را در نظر بگیرید. در اکثر شهرهای ایران که آب شرب از منابع زیرزمینی تامین می شود باید مسئله آلوده بودن این منابع به نیترات و سایر عناصر سمی که ممکن است توسط چاه های فاضلاب یا کودها و سمومی که در کشاورزی مصرف شده و همراه با آب نفوذی به لایه های آبدار می رسد توجه شود. بنابراین به یاد داشته باشید در مطالعات هیدرولوژی همراه با مطالعه کمی مقدار آب معیارهای کیفی آن نیز بررسی می شوند. زیرا که این معیارها برای مصارف مختلف کاربرد دارد.

نمونه گیری

ارائه گزارشات کیفی آب باید بر اساس اندازه گیری های آزمایشگاهی از نمونه های آب باشد. نحوه و زمان نمونه گیری در این مورد نقش اساسی دارد. نمونه ای که برای انجام آزمایشات کیفیت آب بر داشت می شود باید معرف منبع آب مورد استفاده در طول سال باشد. اگر منبع آب زیرزمینی است نمونه گیری زمانی انجام می شود که پمپ نیم ساعت یا بیشتر کار کرده باشد تا کیفیت آب وضعیت عادی به خود گرفته باشد. در قنات و یا رودخانه نمونه آب را باید از وسط آبراهه و کمی زیر سطح آب تهیه نمود و از برداشت نمونه از حاشیه جوی ها و کانال ها که در تماس نزدیک با خاک یا جدار کانال می باشد، خودداری شود. در صورتی که تشخیص دهید کیفیت آب در طول سال متغیر است زمانی اقدام به نمونه گیری کنید که آب در بدترین وضعیت کیفی می باشد. به عنوان مثال اکثر رودخانه ها در بهار پر آب بوده و کیفیت آب نیز خوب است حال آن که در فصل تابستان غلظت املاح در آن زیاد و از کیفیت خوبی برخوردار نمی باشد. بنابراین نمونه گیری در این زمان ارجح تر است و یا بر عکس اگر مواد معلق در زمان خاصی از سال در آبراهه بیشتر است نمونه گیری در آن زمان انجام گیرد. در انجام نمونه گیری موارد زیر رعایت گردد:

1. ظرفی را که برای نمونه گیری در نظر می گیرید ترجیحا شیشه ای انتخاب کنید و آن را از قبل با آب تمیز شسته و خشک نمایید. در صورت عدم دسترسی به ظروف شیشه ای می توانید از ظروف پلاستیکی سفید که از مواد درجه یک ساخته شده اند، استفاده کنید.
2. گنجایش یک تا دو لیتر برای ظرف کفایت می کند.
3. در هنگام نمونه برداری باید سعی شود تا ظرف کاملا پر از آب شده و تمام هوای موجود در آن خارج گردد.
4. همیشه دو نمونه از آب تهیه کنید. در یکی از آن ها که مخصوص آهن می باشد 10 قطره اسید کلریدریک اضافه کنید و در دیگری که سایر عناصر و پارامترها اندازه گیری خواهد شد، هیچ گونه ماده ای اضافه نمایید.
5. درب ظروف را کاملا بسته و با ذکر تاریخ نمونه برداری آن ها برچسب زده و بلافاصله به آزمایشگاه ارسال کنید.
6. از آزمایشگاه بخواهید در نمونه ای که اسید کلریدریک اضافه کرده اید آهن را اندازه گیری نموده و در نمونه دیگر مشخصه های زیر را: شوری (EC)، اسیدیته (PH)، کلسیم (Ca)، منیزیم (Mg)، سدیم (Na)، پتاسیم (K)، منگنز (Mn)، بر (B)، سولفات (SO4)، بی کربنات (HCO3)، کربنات (CO3)، کلر (Cl)، سولفید (S).

علاوه بر فاکتورهای فوق مقدار مواد معلق و اندازه ذرات آن ها نیز موردنیاز می باشد. برخی از معیارهای کیفی آب مانند نسبت جذبی سدیم (SAR)، نسبت اصلاح شده جذبی سدیم (Adjusted SAR) و باقی مانده بی کربنات و نمایه اشباع از روی پارامترهای فوق قابل محاسبه می باشند که در تفسیر مورد استفاده قرار می گیرند. متاسفانه مشکلی این روزها گریبان قسمت اعظم کشورمان گرفته افت کیفیت آب در بیشتر مناطق ایران است. در این بخش به چند راه ساده می پردازیم که از طریق آن هر فرد در می توان کیفیت آب را بسنجد.

 چند روش ساده برای پی بردن به میزان خلوص آب توسط خودتان

1. یک لیوان از جنس شیشه شفاف را از شیر آب آشپزخانه خود پر کنید: لیوان شیشه ای را رو به نور نگه دارید و به آب داخل آن نگاه کنید، شفاف است یا کدر و تیره؟ آیا می توانید ذرات معلق در آب را به صورت شناور یا به صورت ته نشین شده در آن ببینید؟ هر چیزی که غیر از مایع شفاف و روشن باشد می تواند نشانه ای از آلودگی باکتریایی یا ذرات معلق باشد.

2. آب را بو کنید: آیا بویی شبیه تخم مرغ گندیده یا یک استخر شنا یا سوهان ناخن در اثر ساییدن یا هر چیز دیگری که بوی نامطبوع می دهد دارد؟ این بو می تواند به دلیل وجود میزان بالای کلر، محلول های آلی و یا گوگرد باشد .

3. از طریق فروشگاه های لوازم آزمایشگاهی یک کیت تست تشخیص خلوص آب تهیه کنید: از قابلیت های کیت تست به طور معمول عبارتند از : اندازه گیری میزان کلر، نیترات ها و نیتریت ها ، مواد معدنی از قبیل آهن، مس و سرب و آرسنیک میزان سختی آب. قطعا نتایج حاصله از این روش دقیق تر از نتیجه ای است که شما می توانید از طریق نگاه کردن به آب بدست آورید.

4. از شرکت های معتبر که در زمینه آب و تصفیه آب فعالیت می کنند بخواهید که ابزارهای تست آب را به شما معرفی کنند: به عنوان مثال دستگاه TDS متر ، یکی از ابزارهایی است که ناخالصی های محلول در آب را اندازه گیری می کند. این دستگاه با استفاده از خاصیت هدایت الکتریکی آب ، تقریب نسبتا مطلوبی از جامدات محلول در آب که به آن سنگینی آب نیز گفته می شود را با واحد PPM (میلی گرم در لیتر) ارائه می دهد . با استفاده از این دستگاه کوچک می توانید هر چند وقت یکبار میزان خلوص آب مصرفی و آشامیدنی را اندازه گیری کنید .

5. از آزمایشگاه های حرفه ای برای تست خلوص آب کمک بگیرید: چنان چه با هر یک از روش های فوق به این نتیجه رسیدید که آب مصرفی شما آلوده یا غیر مطمئن است ، پیشنهاد می شود که یک دستگاه تصفیه آب خانگی خریداری کنید.