محاسبات مریوط به تبخير تعرق گياهان دارای روش های متعددی است. اما تبخير تعرق گياهان در دوره های غيررشد چگونه محاسبه می شود؟ در دوره تبخير تعرق گياهان در دوره های غيررشد چه مواردی را FAO توصیه کرده است که مد نظر قرار گیرند؟ در شرایط مختلف سطح پوشش زمین چگونه تبخير تعرق گياهان در دوره های غيررشد محاسبه می شود؟ در این نوشته، روش هاي برآورد تبخير تعرق گياهان در دوره های غيررشد بيان مي شوند. دوره غير رشد به دوره اي گفته شده كه در آن محصولات كشت نمي شوند ليكن، گياهان كشت پيشين موجود هستند. این نوشته مربوط به بخش تبخير تعرق گياهان در دوره های غيررشد از کتاب زیر می باشد.

 Crop Evapotranspiration (Guidelines for Computing Crop WaterRequirements), FAO Irrigation and Drainage Paper No.56

انواع شرايط سطح زمين

نوع و وضعيت سطح زمين در دوره هاي غيررشد، دامنه تغييرات تبخير تعرق گياه را تعيين مي كند. چنانچه سطح خاك بدون پوشش باشد، آنگاه ضريب گياهي مرحله اوليه رشد محاسبه مي شود. اگر سطح خاك با پوشش گياهي غيرزنده، مالچ آلي يا بقاياي گياهي پوشيده شده باشد، ضريب گياهي مشابه حالتي محاسبه مي شود كه خاك زراعي تحت مالچ سطحي باشد. در شرايطي كه علف هاي هرز سطح خاك را مي پوشاند، ضريب گياهي متناسب با كسر سطح برگ يا پوشش گياهي و مقدار آب قابل استفاده خاك، تغيير خواهد كرد. چنانچه، سطح خاك زير پوشش برف يا يخ زده باشد، پيش بيني ضريب گياهي مشكل بوده ممكن است، تبخيرتعرق گياه يك مقدار ثابت فرض شود.

خاك بدون پوشش

ضريب گياهي يك جزیی

خاك پس از برداشت محصول، اغلب، بدون پوشش است. در اين حالت مقدار ضريب گياهي به شدت تحت تأثير تعداد و مقدار بارندگي مي باشد. ضريب گياهي در خاك بدون پوشش را مي توان با فرض مساوي بودن آن با ضريب گياهي مرحله اوليه رشد گياه محاسبه كرد.

حتما بخوانید  مکانیسم نفوذ آب در خاک

ضريب گياهي دو جزیی

در اين حالت، رطوبت لايه خاك سطحي در دوره غيربارندگي بسيار پايين است. بنابراين، ضرايب گياهي پايه و حداقل بايد مساوي صفر فرض شوند. اين فرض موجب مي شود كه در يك دوره طولاني بدون بارندگي، تبخير  تعرق گياه نيز، صفر برآورد شود كه اين فرض براي حفظ موازنه آب خاك كل لايه تبخير به علاوه محدوده توسعه ريشه گياه ضروري است. محاسبه تبخيرتعرق گياهان در دوره هاي غيررشد برمبناي موازنه روزانه آب خاك و با فرض صفر بودن ضريب گياهي پايه، دقيق ترين برآورد است.

خاك با پوشش گياهی غيرزنده

ضريب گياهی يك جزیی

هرگاه، سطح خاك تحت بقاياي گياهي يا مالچ آلي غيرزنده بوده يا بخشي از محصول برداشت نشده در سطح زمين به حالت غيرزنده يا پلاسيده باقيمانده باشد، وضعيت سطح مشابه خاك تحت پوشش مالچ است. در اين حالت، ضريب گياهي مي تواند مساوي با ضريب گياهي مرحله اوليه رشد گردد، ليكن مقدار آن به ازاي هر 10 درصد سطح خاك تحت پوشش مؤثر مالچ آلي، مي تواند حدود 5 درصد كاهش يابد.

ضريب گياهي دو جزیی

تا چند روز پس از بارندگي، تبخير از خاك خيس تحت پوشش گياهي غيرزند، قابل ملاحظه است. بنابراين، در روش ضريب گياهي دو جزيي، كسر سطح خاك تحت مالچ بايد صفر فرض شود تا اثر نبودن پوشش سبز را منعكس كند. كسر سطح خاك خيس نیز باید 1 فرض شود تا اثر خيس شدن خاك تحت مالچ آلي با بارندگي نشان داده شود.

حتما بخوانید  ضریب گیاهی ؛ پارامتری برای محاسبه تبخیر و تعرق

مالچ يا پوشش گياهي غيرزنده و در معرض هوا سريع تر از خاك بدون مالچ و در معرض هوا، خشك مي شود. به علاوه، پوشش گياهي يا مالچ غيرزنده، تبخير از خاك را كاهش مي دهد. بنابراين، كل تلفات تبخير كمتر از كل آب قابل تبخير بوده كه با معادله 73 قابل برآورد است. اين تفاوت را ميتوان به صورت كاهش حدود 5 درصد از كل آب قابل تبخير به ازاي هر 10 درصد سطح خاك تحت پوشش مؤثر مالچ آلي، برآورد كرد.

خاك با پوشش گياهی زنده

در دوره هاي غيريخبندان، علف هاي هرز، ممكن است، پس از برداشت محصول جوانه زده و رشد كنند. ذخيره رطوبت نيمرخ خاك و بارندگي هاي بعدي، آب مورد نياز اين پوشش گياهي را تأمين مي كند. به علاوه، بذرهاي باقيمانده از محصول برداشت شده، پس از بارندگي ممكن است، جوانه زده و به پوشش گياهي زمين اضافه شوند. وسعت پوشش گياهي به ميزان بذر و تراكم عل فهاي هرز، تعداد دفعات و عمق شخم، مقدار آب خاك يا باران قابل استفاده و خسارت ناشي از يخبندان بستگي دارد. ضريب گياهي پايه در دوره غيررشد را مي توان در هر زمان برپايه مقدار پوشش گياهي برآورد كرد.

ضريب گياهی يك جزیی

در روش ضريب گياهي يك جزيي، مي توان ضريب گياهي پايه كه با استفاده از روش هاي ارائه شده در فصل نهم تعيين مي شود، را با افزايش 5 تا 15 درصد (برپايه فاصله بارندگي و خيس شدن سطح خاك)، به ضريب گياهي معادل تبديل كرد.

حتما بخوانید  آزمایش های دانه بندی با الک و هیدرومتری

ضريب گياهي پوشش سبز در دوره غيررشد به مقدار آب قابل استفاده براي تبخير  تعرق بستگي دارد و به عبارتي، تابع قانون بقاي جرم است. در اين شرايط، حاصل عبارت Kc × Eto در كل دوره غيررشد نمي تواند بيشتر از مجموع بارندگي اين دوره و ذخيره رطوبت باقيمانده در خاك محدوده توسعه ريشه گياه پس از برداشت محصول (كه قابل استفاده پوشش گياهي بعدي است) باشد. محدوده توسعه ريشه گياه در اين حالت، شامل عمق ريشه دواني علفهاي هرز و ساير گياهان خودسبز است. موازنه روزانه آب خاك، ممكن است بهترين روش برآورد اثر تنش رطوبتي بر كاهش ضريب گياهي و تبخيرتعرق گياه مرتبط با آن باشد.

ضريب گياهي دو جزیی

در روش ضريب گياهي دو جزيي، ضريب گياهي پايه مي تواند بر پايه كسر خاك تحت پوشش گياهي برآورد شود. سپس، موازنه كامل روزانه آب لايه خاك سطحي همراه با رابطه موازنه روزانه آب خاك محدوده توسعه ريشه گياه مي تواند استفاده شود. از آنجا كه، موازنه آب خاك تابع قانون بقاي جرم است، كل تبخيرتعرق علف هاي هرز يا گياهان خودسبز بيشتر از مقدار واقعي برآورد نمي شود. همچنين، در شرايط غيربارندگي، با كاهش رطوبت لايه خاك سطحي به پايين تر از نقطه پژمردگي، بايد ضرايب گياهي پايه و حداقل صفر فرض شوند. در اين حالت، استفاده از رابطه موازنه روزانه آب خاك همراه با محاسبه ضريب گياهي در كل دوره غيررشد، نتايج مناسب خواهد داشت.

 

 

الهه گودرزی
نظر خود را بنویسید:
ثبت دیدگاه
دیدگاه های کاربران
هنوز هیچ دیدگاهی برای این مطلب ثبت نشده است

لطفا صبر کنید