علت شور بودن آب دریا چیست؟

بسیاری از مردم، شوری آب دریاها را، خوش ندارند و می پندارند که اگر آب دریاها شیرین بود، بهتر بود. علت شور بودن آب دریا چیست؟ با آنکه همه رودخانه هائی که در روی زمین، به دریاها می ریزند، دارای آب شیرین هستند! چه کسی این نمک فراوان را در آب دریا ریخته و چرا ریخته، این نمک از کجا آمده؟ آیا تمام شدنی نیست؟

برای این که علت شور بودن آب دریا را بفهمیم، بهتر است اول نگاهی به چرخه آب داشته باشیم. این فرایند با ریزش قطرات باران از ابرها آغاز می گردد و سپس آب های ناشی از آن به سمت رودخانه ها، اقیانوس ها و دریاچه ها سرازیر می شوند. طی زمانی کوتاه، نور خورشید آب موجود در منابع مختلف را به بخار تبدیل نموده و باز هم این چرخه تکرار می شود.

اگر در هر یک از مراحل چرخه آب بیشتر تامل نماییم، علت شور بودن آب دریا مشخص می گردد. آبی که از ابرها فرو می ریزد به طور کامل خالص نیست، زیرا هنگام بارش با دی اکسید کربن اتمسفر ترکیب شده و خاصیت اسیدی پیدا می کند.

قطرات باران هنگام رسیدن به زمین راه خود را برای پیوستن به جریانات مختلف پیدا می کنند. آب در طول مسیر خود به صخره ها برخورد نموده، آن ها را شسته و یون های موجود را به آب دریا ها انتقال می دهد. ۹۰ درصد این مواد معدنی را سدیم و کلراید تشکیل می دهند. همانطور که می دانید، نمک به واسطه ترکیب این دو عنصر ساخته می شود.

هنگام شکل گیری فرایند تبخیر، سدیم و کلراید بر سر جای خود باقی می مانند و همین، علت شور بودن آب دریا می باشد. جا به جایی دما در سطح اقیانوس نیز باعث می شود تا سدیم و کلر بیشتری تولید گردد.

صحبت پیرامون مقدار نمکی که تاکنون توسط این فرایند ها تولید شده می تواند جالب باشد. نمک های حل نشده ۳٫۵ درصد وزن تمام اقیانوس ها را تشکیل می دهند و اگر تمام آن ها را کنار یکدیگر قرار دهیم، با لایه ای به ضخامت ۱۵۳ سانتیمتر از نمک رو به رو خواهیم شد؛ معادل یک ساختمان ۴۰ طبقه و اگر روزی همه ی اقیانوس های کره ی زمین خشک شوند، مقدار نمکی که بر جای می ماند برای ساختن دیواری بزرگ به ارتفاع ۲۹۰ کیلومتر و ضخامت ۱.۵ کیلومتر که اطراف زمین در خط استوا را بپوشاند کافی خواهد بود. به عبارت دیگر، اگر یک روز اقیانوس های کره زمین خشک شوند، سنگ نمکی که در آن زمان بدست می آید، پانزده برابر وسعت قاره اروپا خواهد بود!

مقاومت آب شور، در برابر فساد، از آب شیرین، بیشتر است. اگر آبهای اقیانوسها شیرین، می بود، خطر فاسد شدن و گندیدن آنها، بسیار بود. اگر آبهای دریاها بگندند، زنده ای در کره زمین، باقی نخواهد ماند،

بوی گند و تعفن آب، موجود زنده ای را باقی نخواهد گذارد. آبهای گندیده، بهترین جا، برای زندوزای حشرات، بویژه حشره های سمی می باشند. آن وقت است که حشرات، نه نباتی را باقی خواهند گذارد نه حیوانی، نه انسانی.

قسمتی از نمک موجود در آب دریا از طریق فعالیت‌های اتشفشانی زیر آبی وارد آن می‌شود اما قسمت اعظم این نمک مربوط به فرسایش پوسته زمین یا خاک است.املاح معدنی موجود در خاک در آب باران حل می‌شود و از طریق رودخانه‌ها به دریاها حمل می‌گردد. آنگاه زمانی که بر اثر تابش نور خورشید قسمتی از آب دریا بخار می‌شود نمکی که در آن وجود دارد بر جای باقی می‌ماند و این امر باعث می‌گردد که تراکم نمک موجود در آب افزایش یابد. امروزه میزان املاح معدنی موجود در آب دریاهای آزاد جهان ۳.۵ درصد است که بیشتر آن را سدیم کلراید یا همان نمک طعام تشکیل می‌دهد.

حالا یک سوال! اگر دریا شوری خود را از روان آب (هرگونه آب روان) دریافت می کند، چرا در دریاچه ها نسبتاً نمک کمتری باقی می ماند؟

اکثر دریاچه ها از راه رودخانه ها و نهرها جریان ورود و خروج آب به دریاچه را دارند. به عبارتی دریاچه ها مانند گودال وسیعی برای رودخانه ها هستند که از یک طرف آب به آنها وارد و از طرف دیگر خارج می شود. برخی از رودخانه ها آب دریاچه ها را به اقیانوس و دریاهای آزاد می برند و در نهایت اقیانوس ها به عنوان یک زمین دامپینگ (تخلیه زباله) برای مواد معدنی خدمت می کنند، چون خروج آب در اقیانوس ها از راه تبخیر می باشد و همانطور که بیان شد در زمان عمل تبخیر یون ها باقی می مانند و تبخیر نمی شوند.

دریاهای بسته مانند دریای مدیترانه و دریای سرخ نمک بیشتری نسبت به دریاهای آزاد در آب های خود ذخیره دارند. توده های آب بدون خروج مانند دریای مرده (Dead Sea) یا دریاچه بزرگ نمک در ایالت یوتا (Great Salt Lake in Utah) سطح شوری همتراز یا حتی بالاتر از اقیانوس ها دارند. بحرالمیت که آن را دریای مرده هم می نامند منطقه ای است که ۵۴۷ کیلومتر را فرا گرفته و در حدود ۱۱.۵ میلیارد تن نمک در آب های خود دارد.

برای آنکه نمک طعام بدست آید، لازم است حدود ۰.۹ حجم آب دریا بخار شود. از این رو، دانشمندان عقیده دارند که طبقات ضخیم سنگ های نمک که اکنون یافت می شوند، در جاهایی قرار دارند که روزگاری دریای بسته بوده اند.