تلاش هایی برای احیای مجدد دریاچه ارومیه که 90 درصد آن خشک شده است، در حال شکل گیری است. به همین منظور، ایده استفاده از آب دریاچه وان توسط کارشناسان مطرح شده است.
دریاچۀ وان با ۱۲۰ کیلومتر درازا، ۸۰ کیلومتر پهنا و ژرفای میانگین ۱۷۱ متری (ژرف ترین بخش آن ۴۵۱ متر است) و مساحت 3/755 کیلومتر مربعی، بزرگترین دریاچه داخلی ترکیه است. فاصلۀ طولی 2 دریاچۀ ارومیه و وان که وضع کاملاً متفاوتی را از نظر کم آبی و رونق سپری می کنند، حدود ۱۷۰ کیلومتر است و در نظر گرفتن این فاصلۀ کم به اضافه شرایط مطلوب فعلی دریاچه وان ترکیه سبب شده است متولیان احیای دریاچۀ ارومیه انگشت روی طرحی بگذارند که عملی شدن آن در ذهن هر انسان عاقل و بالغی ناشدنی است و این منفی بافی نه به دلیل ناهمخوانی آب 2 دریاچه و نه از حیث ویژگی های ژئومورفولوژی، ترکیبات شیمیایی، شوری آب و سایر موارد، بلکه به سبب موافقت نکردن دولت ترکیه با چنین طرحی است.
همین چند دهۀ پیش شهرهای مرزی ترکیه و به ویژه شهر وان وضع ناامنی داشتند و نه تنها جهانگردان که حتی آنان که می‌خواستند زمینی در این منطقه سفر کنند، به دلیل ناامنی های حاکم بر مرزهای ترکیه با ترس و واهمۀ فراوان از آن ناحیه عبور می کردند.
اما وضع اقتصادی ترکیه و تک قطبی نبودن اقتصاد آن سبب شد دولتمردان آن کشور با در نظر گرفتن زیبایی‌ها و مواهب طبیعی آن کشور، از سال ها پیش در حوزۀ گردشگری سرمایه‌گذاری کنند و البته یکی از شهرهایی که آنان برای این رونق انتخاب کردند، شهر وان بود که از چشم اندازهای بکر و زیبایی برخوردار بود. دیری نپایید که سرمایه‌گذاری ترکیه برای جذب گردشگر به این شهر نتیجه داد.
چنان که سالانه وان ترکیه میزبان خیل گردشگرانی است که بخش قابل توجهی از آنان را خود ایرانیان تشکیل می دهند. حال با توجه به این موارد و در نظر گرفتن سرمایه گذاری‌هایی که اقتصاد ترکیه این روزها ثمره آن را برداشت می کند، دولت ترکیه چگونه راضی به ریسکی می‌شود که طی آن با انتقال آب دریاچه ای که بزرگترین دریاچه داخلی آن کشور محسوب می‌شود و هر سال پذیرای گردشگران فراوانی است، حیات و زیبایی آن را در معرض خطر قرار دهد؟
دکتر علی فوآت، مدیر گروه دانشکده جغرافیای دانشگاه وان، گفت: “بایستی مقدار آب مورد نیاز برای احیای دریاچه ارومیه محاسبه شود. اما تلاش برای احیای مجدد دریاچه ای که 90 درصد آن خشک شده است، ممکن است داشتن چنین مساحت آبی بزرگ در دریاچه وان را با ریسک روبه رو کند. ” دریاچه ارومیه که به عنوان بزرگترین سازند زمین شناسی ایران و دومین دریاچه نمک بزرگ دنیا محسوب می شود، به دلیل تغییر اقلیم و همچنین علل مختلف زیست محیطی، 90 درصد آن خشک شده است. خبرگزاری نیمه رسمی تسنیم ایران در محاسبه ای که با عیسی کلانتری دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه در ماه سپتامبر داشته است اظهارت داشت: برای احیای مجدد 3600 کیلومتر مربع از سطح دریاچه ارومیه، انتقال آب از دریاچه وان که 147 کیلومتر با این منطقه فاصله دارد، برنامه ریزی شده است. همچنین کلانتری اظهار داشت پس از مطالعه در مورد اینکه آیا ساختار آب دریاچه وان ترکیه و دریاچه ارومیه با یکدیگر هم خوانی دارد یا نه؟ که این مطالعات، سه تا چهار ماه به طول می انجامد، مذاکرات فنی و سیاسی بین دو کشور انجام می شود. همچنین اظهار داشت: این طرح فعلا در حد مطالعات بوده و در صورتی که مطالعات زیست محیطی، شیمیایی و بیولوژی آن مثبت باشد کار انتقال انجام می شود.
دکتر علی فوآت در این رابطه فرمود: “انتقال آب از دریاچه وان می تواند مشکل زیست محیطی ایجاد کند و برای تعادل منطقه و ادامه حیات اکوسیستم های بزرگ دریاچه یک ریسک محسوب می شود.” همچنین با اشاره به تغییرات منفی شرایط جهانی اظهار داشت: ” ما دریاچه سفیدی داشتیم که خشک شد. در دیگر دریاچه های موجود در حوضه های اطراف دریاچه وان، تغییرات سطح آب نزولی است. دریاچه وان به دلیل عمق زیاد، به طور مستقیم تحت تأثیر قرار نگرفته است. اما با اجرای عملیات انتقال آب، سطح دریاچه کاهش خواهد یافت. که به عنوان ریسکی برای سواحل دریاچه و محیط زیست و گیاهان منطقه محسوب می شود و به معنی یک تغییر عمده در کل اکوسیستم می باشد. برای احیای دریاچه ارومیه، بایستی آب انتقالی محاسبه شود. اگر این دریاچه که از نظر مساحت، بزرگتر از دریاچه وان می باشد، 90 درصد آن خشک شده باشد، ریسک وقوع یک چنین وضعیتی در دریاچه وان نیز محتمل است.”
خشک شدن دریاچه ارومیه مشکل ما نیز محسوب می شود
دکتر علی فوآت با بیان اینکه آسیب به اکوسیستم دریاچه وان، کل جهان را تحت تأثیر قرار خواهد داد، اظهار داشت: “ما نمی توانیم بگوییم که: دریاچه وان ما زیبا باشد، ولی دریاچه ارومیه بخشکد. اما آسیب به اکوسیستم دریاچه وان تمام جهان را تحت تأثیر قرار می دهد. مرگ پرندگان یا حیات وحش اطراف متأثر از آن خواهد بود. خشک شدن دریاچه ارومیه در واقع مشکل ما هم محسوب می شود، اما آیا برای نجات آن، اکوسیستم دریاچه وان را مختل کنیم؟ حتی اگر محاسبات کاملا دقیقی انجام شود، ما نباید یک چنین ریسکی را انجام دهیم.”
وی همچنین با اشاره به عمق دریاچه وان گفت: ” اگرچه یک چنین ریسکی در آینده قوی می باشد، به نظر من، به دلیل عمیق بودن آن، محاسبه دقیق ریسک آن غیر ضروری است. اما به دلیل یک سری منافع، در دوستی میان کشورها ممکن است به برخی فداکاری ها نیاز باشد. در واقع من نمی توانم در ارزیابی ابعاد سیاسی این قضیه دخالت کنم، اما من فکر میکنم که انتقال آب دریاچه وان، از نقطه نظر زیست محیطی، آسیب زا خواهد بود.”
ترجمه شده توسط انجمن تخصصی علوم مهندسی آب
مترجم: ابراهیم ابراهیمی
