با سلام خدمت همه دانشجویان

با توجه به استقبال شما مخاطبین گرامی از سلسله مباحث درسی در کارگاه مقاله نویسی، با توجه به درس اول و درس دوم که مورد عنایت شما قرار گرفت. امروز به موشکافی میان تحقیق، مطالعه و تالیف خواهیم پرداخت.

در این تایپیک به سوالات زیر پاسخ خواهیم داد؟

تحقیق چیست؟

انواع تحقیق چیست؟

تفاوت میان تحقیق و تالیف؟

تفاوت میان تحقیق و مطالعه چیست؟

در ادامه مطلب با ما همراه باشید ….

تحقیق چیست؟

تحقیق،
از ریشة « حق » است. حق یعنی آن‌چه که درست و استوار و ثابت باشد. ریشة
اصلی واژة حق، در تمام اشتقاق‌هایش مفهوم ثابت و مطابقت با واقع و استحکام
را دارد.

احقاق
و تحقیق یک امر، یعنی چیزی را ثابت و استوار ساختن، درستی چیزی را به
اثبات رساندن، «حق» بودن مطلبی را آشکار ساختن و به عبارتی: شناخت « هست »
ها. تحقیق، یک تلاش فکری و علمی برای « یافتن » مطلب درست و حق، و « ارائه»
و « اثبات » آن است.

انواع تحقیق:

تحقیق
را به صورت هاى مختلفى تقسیم کرده و انواع گوناگونى را براى آن در نظر
گرفته اند. مهم ترین تقسیم بندى تحقیق , تقسیم آن به دو نوع بنیادى و کاربـردى است . تحقیق بنیادى
به منظور ارائه نظریه هاى جدید علمى و گسترش عـلوم در زمینه هاى مختلف
صورت مى پذیرد. این نوع تحقیق با هدف پروراندن نـظـریـه هـاى عـلمى از طریق
کشف اصول یا قواعد کلى صورت مى گیرد و به کـاربـرد ایـن یـافـتـه ها در
صحنه عمل و واقعیت کمتر توجه مى شود. این نوع تـحـقـیقات معمولا در موقعیت
هاى آزمایشگاهى و اغلب بر روى حیوانات انجام مـى شـود. روان شـنـاسـان از
جـمـلـه دانشمندانى هستند که به انجام این نوع تحقیقات بیشتر علاقمند
هستند.

تـحـقیقات کاربردى به منظور حل سریع مسائل و
مشکلات و اتخاذ تدابیر لازم انـجام مى شود. این نوع تحقیق با استفاده
ازیافته هاى تحقیقات بنیادى در صدد حل مشکلات گوناگون بر مى آید. به عبارت
دیگر, در تحقیق کاربردى , محقق یافته هاى تحقیق بنیادى را در صحنه عمل مى
آزماید, بنابراین , تحقیق کاربردى بر خلاف تحقیق بنیادى که جنبه نظرى دارد,
بیشتر به سمت پدیده هاى واقعى و مـسـایـل عـملى معطوف است و در شرایط غیر
آزمایشگاهى و در رویارویى با واقعیات سیاسى آاجتماعى و… انجام مى شود.

بـرخـى دیگر از صاحب نظران , در یک تقسیم بندى کلى , تحقیق را به دوگونه تـحـقـیق تکوینى و تحقیق توسعه اى (تکاملى) تقسیم کرده اند. از این دیدگاه , تحقیق تکوینى به تحقیقى اطلاق مى شود که در صدد یافتن علت تکوین و ایجاد یک پدیده یا موضوع تحقیق است , ولى تحقیق توسعه اى یا تکاملى
, تحقیقى است که به دنبال فهم فرآیند و مسیرى است که یک موضوع یا پدیده
ازآغاز تولد خود تا کنون طى کرده است . این نوع تحقیق بر آن است تا معلوم
کند که , پدیده مورد نـظـر چـه مـسـیـرى را پـشـت سرگذاشته و چرا چنین
مسیرى را طى کرده است.

بـرخـى دیـگر عقیده دارند که همه مطالعات تحقیقى به صورت یکى از اشکال سه گانه تحقیق تاریخى , تحقیقتوصیفى و تحقیق تجربى یا مجموعه اى از آن ها خـواهـد بـود. از ایـن دیـدگـاه , تحقیق تاریخى
, آنچه را که وجود داشته است تـوصـیـف مـى کند, به عبارت دیگر این نوع
تحقیق شامل بررسى , ثبت , تجزیه و تـحـلیل و تفسیر رویدادهاى گذشته است تا
به کمک آن , محقق ضمن شناخت گذشته , به شناخت وضع موجود و تا حدودى نیز به
پیش بینى وضع آینده نایل شود.

تـحـقیق توصیفى نیز
از این دیدگاه آنچه را که هست توصیف مى کند. این نوع تحقیق نیز شامل توصیف ,
ثبت و تجزیه و تحلیل شرایط موجود است . در این نوع تحقیق سعى مى شود تا
روابط میان عوامل (متغیرهاى) دست کارى نشده کشف شـود. درتـحـقیق تجربى نیز
محقق در صدد مشخص کردن روابط موجود بین عوامل و متغیرهاى مختلف است , با
این تفاوت که درتحقیق تجربى امکان دست کـارى و کنترل عوامل و متغیرهاى دخیل
در موضوع تحقیق یا پدیده مورد نظر وجود دارد.

دانـشـمـندان و صاحب
نظران درس روش تحقیق , انواع زیادى از تحقیق را نام بـرده انـد کـه بررسى
همه آن ها ممکن نیست , دریک جمع بندى مى توان به سه نـوع اصلى تحقیق اشاره
کرد. به عبارت دیگر, تحقیق در علوم اجتماعى به طور عام و علوم سیاسى به طور
خاص به یکى از اشکال زیر مى تواند وجود داشته باشد.

1) تحقیق اکتشافى

2) تحقیق توصیفى

3) تحقیق تبیینى

تحقیق اکتشافى: هـدف
اصـلـى در تـحـقـیـق اکـتـشافى , شناخت وضعیتى است که درباره آن آگـاهـى
هـاى لازم وجـود ندارد, به عبارت دیگر, در این نوع تحقیق , محقق به دنبال
دستیابى به اطلاعاتى است که با کمک آن ها مى تواند موضوع تحقیق را به
خـوبـى بـشـنـاسـد. بنابر این , بااین تعریف هر تحقیقى نیازمند انجام یک
سرى مـطـالـعـات اکـتـشـافـى اسـت یـعـنـى تحقیق اکتشافى زمینه اى است براى
انجام تحقیقات مهم تر و گسترده تر.

بـرخـى از صاحب نظران , تحقیق
اکتشافى را تحقیق برآوردى نیز نامیده اند, به نـظـر آن هـا در این نوع
تحقیق , هیچ فرضیه اى پیشنهاد نمى شود و مورد آزمون قـرار نمى گیرد بلکه
هدف آن تنها به دست دادن برآوردى از یک مساءله خاص است . تحقیق اکتشافى را
نمى توان تحقیق به معناى حقیقى آن دانست , بلکه در عـوض نوعى مطالعه است که
باعث وسعت بخشیدن به دیدگاه ها و اندیشه هاى محقق مى شود. بـنـا بـراین ,
وظیفه تحقیق اکتشافى نه رسیدگى کردن به فرضیه هاى تحقیق است و نه جمع آورى
اطلاعات در مورد مساءله تحقیق , بلکه ایجاد زمینه مناسب بـراى درک بـهـتـر
پـدیـده هاى مختلف یا مساءله خاصى است که محقق , فاقد اطـلاعـات کـافى درآن
مورد است . تحقیق اکتشافى ممکن است به صورت هاى مـختلفى انجام شود مانند:
خواندن متون و نوشته هاى مختلف ,مصاحبه با افراد, مشورت با اساتید و صاحب
نظران و…

تحقیق توصیفى: تحقیق توصیفى شامل
مجموعه روش هایى است که هدف از آن ها توصیف کردن پـدیـده یـا پـدیـده هاى
مورد بررسى است . دراین نوع تحقیق , توصیف و معرفى پـدیده مورد نظر از طریق
بر شمردن ویژگى ها, ابعاد و حدود آن پدیده صورت مـى پـذیرد. دراین نوع از
تحقیق , محقق ممکن است در صدد شناسایى عوامل و مـتغیرهاى دخیل در یک پدیده
یا موضوع خاص برآید ولى به بررسى روابط بین ایـن عـوامـل و تشخیص نوع آن ها
نمى پردازد. به عبارت دیگر, هدف در تحقیق تـوصیفى , شناسایى وضع موجود است
, نه قضاوت درباره آن یا بررسى نوع رواب ط موجود بین عوامل و متغیرهاى
مختلف .

بـنـابـراین , در یک تحقیق توصیفى , محقق الزاما در پى کشف و
توضیح روابط, همبستگى ها و نیز آزمودن فرضیه ها و پیش بینى حوادث و
رویدادها نیست , بلکه توجه او بیشتر در جهت توصیف و گزارش نویسى از موقعیت
ها و وقایع بر اساس اطـلاعاتى است که بیشتر جنبه وصفى دارد, البته باید
دانست که صاحب نظران در مـورد مفهوم دقیق تحقیق توصیفى اتفاق نظر ندارند
وگاهى به تعریف این نـوع از تـحـقـیـق تـا آن اندازه وسعت مى دهند که شامل
همه انواع تحقیق جز تحقیقات تاریخى و تجربى ,مى شود. در اینجا منظور از
تحقیق توصیفى عـبـارت اسـت از: تـوصـیـف عـیـنـى , واقـعى و منظم خصوصیات
یک پدیده , یک موقعیت و یا یک موضوع .

تحقیق تبیینى: ایـن
نوع تحقیق که به آن تحقیق علمى نیز گفته مى شود, در صدد پیدا کردن روابـط
عـلـت و معلولى بین متغیرهاى مختلف است .البته ناگفته نماند که در عـلوم
سیاسى یا به طور کلى در علوم اجتماعى , بررسى روابط على به گونه اى قـطعى
مطرح نیست ـ یعنى در علوم اجتماعى به طور مسامحه از روابط علت و مـعـلـولـى
سـخـن بـه مـیـان مـى آیـد ـ زیـرا در مورد پدیده هاى اجتماعى و سـیـاسـى
نـمـى تـوان بـه رابطه على دست یافت بلکه این نوع روابط همواره با درصـدى
از احـتـمـال بیان مى شود. این امر از آنجا ناشى مى شودکه پدیده هاى سـیاسى
و اجتماعى معمولا تحت تاءثیر عوامل و متغیرهاى زیادى قرار دارند که
شـنـاسـایـى همه آن ها از عهده یک محقق علوم اجتماعى خارج است ,به عبارت
دیـگـر, گـفته مى شود که (اصل چند متغیرى) بر پدیده هاى اجتماعى حاکم اسـت.
تـعـریفى که از تحقیق ارائه شد در واقع تنها برازنده تحقیق تبیینى است ,
زیرا تنها دراین نوع از تحقیق است که مراحل کلى سه گانه سؤال , فرضیه و
آزمون وجود دارد. بنابراین , هدف اصلى یک پژوهشگر علوم سیاسى باید کسب
توانایى براى انجام یک تحقیق از نوع تبیینى آن باشد .

تفاوت میان مطالعه و تحقیق

در
حـال حـاضـر بـرخى ناآگاهانه واژه تحقیق را در مواردى به کار مى برند که
مـوجـب سـوء تـفـاهم مى شود, بدین معنى که درمواردى رونویسى از برخى از
صـفـحـات یـک یـا چـند کتاب و چیدن آن ها در کنار یکدیگر را نیز تحقیق نام
نـهاده اند, در حالى که تحقیق یک فرآیند پیچیده اى است که شامل مجموعه اى
مـنـظم از اعمال ویژه همراه با کاربرد فنون خاص به منظور پاسخ گویى به یک
سـوال مـعـیـن مى باشد. در این فرآیند, همچنان که بیان شد, یک سؤال اساسى
وجود دارد و نیز فرضیه یا فرضیه هایى که به آزمون گذاشته مى شود .
بـنـابراین , تحقیق عبارت است از جست و جو در امرى به منظور دست یافتن به
واقـعـیـت و حـقـیقت آن امر که داراى اصول وروش هاى مخصوص به خود نیز مـى
بـاشـد.(الـبـته در قلمرو علوم مختلف اصول و روش هاى تحقیق از یکدیگر
متفاوتند.) امامطالعه , به معنى خواندن کتاب یا هر نوشته دیگرى مى باشد که
به مـنظور دقت در آن و یا افزایش اطلاعات صورت مى گیرد.اگر چه مطالعه نیز
روش هـاى خـاص خـود را دارد و از اصـول و قـواعد معینى پیروى مى کند ولى
هـرگز نباید این دو را به جاى یکدیگر به کار برد, زیرا اصول و روش هاى
مطالعه در مقایسه با اصول و قواعد حاکم بر تحقیق , چندان پیچیده و گسترده
نیستند. استادان در برخى از درس هاى دانشگاهى نیز, به منظور آشنا کردن
دانشجویان بـه کـتـاب هـا و مـنابع مختلف هر در س , از آن هامى خواهند که
درباره مساءله خـاصى از موضوع درسى خور گزارشى تهیه کنند, چنین کارى را نیز
نباید یک تـحقیق نامید. هدف از تهیه این گونه گزارش هاى درسى , کمک به
یادگیرى دانشجویان از طریق جست و جو و مطالعه منابع مختلف است .

ایـن
نـوع کار عملى که در اصطلاح دانشگاهى (یا مقاله یا گزارش) درسـى نـامـیده
مى شود فاقد ویژگى هاى یک تحقیق است و نباید با آن اشتباه شـود. بـه طـور
کـلـى در مـواردى که هنوز دانشجویان , درس روش تحقیق را نـگـذرانـده انـد,
امـکـان تـهیه یک مقاله تحقیقى وجود ندارد, اگر چه مراجعه دانـشجویان به
کتاب هاى مختلف و تهیه گزارش نسبت به برخى از موضوعات درسى هم امکان پذیر
است و هم مى تواند در فراگیرى بهتر دروس مفید باشد.

تفاوت میان تحقیق و تالیف

تألیف
از ریشة « الفت » و به معنای پیوندزدن، به هم آمیختن، گردآوری مطالب
متناسب با هم در یک مجموعه است و معمولاً نیاز به تتّبع و کاوش و دقت و
حوصله دارد. گرچه در عرف رایج، معمولاً تألیف و تحقیق را و مؤلف و محقق را
به جای هم به کار می‌برند، ولی میان محقق و مؤلف تفاوت بسیار است.

مؤلف،
صرف گردآورندة مطالبی از جاهای مختلف و تنظیم کنندة مطالبی است که با تتبع
و پژوهش به دست آورده است، اما محقق، از اندیشه‌ای نقّاد و دیدگاهی عمیق
برخوردار است و « صاحب نظر » است و کارش تنها جمع آوری مطالب از منابع
مختلف نیست بلکه اندیشمندی است که نظریه‌ای را با برهان و دلیل، اثبات یا
رد می‌کند، یا مطلبی جدید کشف می‌نماید، یا مطلب کشف شده‌ای را تکمیل
می‌کند، یا چیزی را که به صورت نظریه بوده است به اثبات می‌رساند.

«نظریه
پردازی» و اثبات آن نیز ذهنی قوی و شیوه‌ای محققانه می‌طلبد. البته تتبع و
کاوش، مقدمة تحقیق می‌تواند قرار بگیرد و محقق، بر مبنای « یافته‌ها »
می‌تواند نظر بدهد.

منبع: درآمدی بر روش تحقیق در علوم سیاسی، نوشته اسماعیل جهانبین